Page 486 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

หูเสือหินปูน

หูเสือหินปูน สารานุกรมพืชในประเทศไทย
Plectranthus albicalyx Suddee
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. มีขนและขนต่อมประปรายตามกิ่ง แผ่นใบ ช่อดอก และ
กลีบเลี้ยง ใบรูปไข่ ยาว 2.5-6 ซม. โคนตัดหรือรูปลิ่มกว้าง แผ่นใบมีต่อมขนาดเล็ก
ด้านล่าง ก้านใบยาว 0.5-2.5 ซม. ช่อดอกออกเดี่ยว ๆ หรือแยกแขนง ยาวได้ถึง
15 ซม. ช่อแยกแขนงยาวได้ถึง 7 ซม. ช่อกระจุกเรียงรอบข้อ ห่างกัน 0.5-1.2 ซม.
ไร้ก้าน แต่ละช่อมีประมาณ 3 ดอก ใบประดับรูปไข่ ยาว 4-7 มม. ก้านดอกยาว
1-2 มม. ขยายในผลยาว 2-3 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 2 มม. กลีบบนรูปไข่
กลีบล่างขอบจัก กลีบกลางรูปใบหอก ยาวเท่า ๆ กับกลีบบน กลีบข้างรูปไข่กลับ
สั้นกว่ากลีบกลาง ขยายในผลยาว 8-9 มม. ดอกสีม่วงอมน�้าเงิน ยาว 0.7-1 ซม.
หลอดกลีบยาว 4-6 มม. กลีบล่างยาวกว่ากลีบบน ผลรูปไข่หรือรูปรี สีน�้าตาล
หรือด�า ยาวประมาณ 1.5 มม.
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคกลางที่สระบุรี ภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ ฤๅษีผสมแล้ว: ช่อดอกไม่แยกแขนง มีทั้งแบบใบสีเขียวและหลากสีในต้นที่ปลูกเป็นไม้ประดับ (ภาพ: cultivated - RP)
ขอนแก่น ภาคตะวันออกที่นครราชสีมา และภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นบนหินปูน
ในป่าดิบแล้ง ความสูง 50-500 เมตร หูหมี
Epithema saxatile Blume
เอกสารอ้างอิง
Suddee, S., A. Paton and J. Parnell. (2005). A taxonomic revision of tribe Ocimeae วงศ์ Gesneriaceae
Dumort. (Lamiaceae) in continental South East Asia II. Plectranthinae. Kew ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 40 ซม. มีขนสั้นนุ่มตามกิ่ง แผ่นใบด้านบน ก้านช่อดอก
Bulletin 59(3): 387-413. ใบประดับ และกลีบเลี้ยงด้านนอก ใบเรียงตรงข้าม รูปรีกว้างเกือบกลม ยาว
4.5-20 ซม. ใบที่โคนขนาดใหญ่ ปลายแหลมหรือมน ขอบจักซี่ฟันหรือจักฟันเลื่อย
โคนตัดหรือเว้าตื้น มักเบี้ยว แผ่นใบด้านล่างมักมีสีม่วง ก้านใบยาวได้ถึง 12 ซม.
ใบช่วงปลายเรียงตรงข้าม ไร้ก้าน ช่อดอกแบบช่อวงแถวเดี่ยว เรียงแน่นคล้าย
ช่อซี่ร่ม ก้านช่อยาว 2-17 ซม. ใบประดับหุ้มรองช่อดอก รูปรี ยาว 1.3-3.5 ซม.
ขอบจักซี่ฟัน ก้านดอกยาว 1-4 มม. กลีบเลี้ยงรูประฆัง ยาว 3.3-5 มม. แยก 5 แฉก
รูปสามเหลี่ยม ติดทน ดอกรูประฆัง สีขาว ชมพู หรือม่วง มักมีจุดสีม่วงเข้ม
ด้านในกลีบปากบน ยาว 6.5-9.5 มม. กลีบบน 2 กลีบ กลีบล่าง 3 กลีบ ขนาด
ประมาณ 2 มม. ด้านในมีปื้นขน เกสรเพศผู้ติดบนก้านชูที่เชื่อมติดกันเป็นแผ่น
บาง ๆ อันที่สมบูรณ์ 2 อัน ยาว 1-2 มม. อับเรณูติดที่ฐาน ปลายอับเรณูติดกัน
อันที่เป็นหมัน 2 อัน รังไข่มีช่องเดียว มีขนสั้นนุ่มเป็นตะขอ พลาเซนตาตามแนว
หูเสือกาบใหญ่: โคนใบตัดหรือเว้าตื้น ใบประดับรูปไข่กว้าง ช่อย่อยมีหลายดอก (ภาพ: ดอยตุง เชียงราย - PK)
ตะเข็บ ก้านเกสรเพศเมียยาว 3-5 มม. ยอดเกสรจัก 2 พู ผลแห้งแตกตามขวาง
รูปไข่กลับ ยาว 2-2.5 มม. เมล็ดจ�านวนมาก ขนาดเล็ก
พบที่พม่า คาบสมุทรมลายู ชวา สุมาตรา และบอร์เนียว ในไทยพบทางภาคใต้
ตั้งแต่สุราษฎร์ธานีลงไป ขึ้นตามซอกหินปูนริมล�าธารในป่าดิบชื้น ความสูงถึง
ประมาณ 900 เมตร

สกุล Epithema Blume มีประมาณ 20 ชนิด พบที่แอฟริกา อินเดีย ศรีลังกา เนปาล
จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย นิวกินี และหมู่เกาะโซโลมอน ในไทย
มีประมาณ 4 ชนิด อีก 3 ชนิด E. carnosum Benth., E. ceylanicum Wight
และ E. membranaceum (King) Kiew ใบประดับขนาดเล็ก หรือขนาดใหญ่หุ้ม
ช่อดอกเพียงเล็กน้อย ชื่อสกุลเป็นภาษากรีก “epithema” หมายถึงหุ้มด้านนอก
ตามลักษณะช่อดอกที่ติดบนใบประดับ
เอกสารอ้างอิง
Bransgrove, K. and D.J. Middleton. (2015). A revision of Epithema (Gesneriaceae).
หูเสือน�้าตก: ใบรูปใบหอกหรือรูปใบหอกกลับ โคนรูปลิ่มหรือสอบ ช่อดอกแยกแขนง แต่ละช่อกระจุก มี 2-3 ดอก
ใบประดับร่วงเร็ว (ภาพ: น�้าตกพาเจริญ ตาก - RP) Gardens’ Bulletin Singapore 67(1): 159-229.

หูเสือหินปูน: ช่อดอกแยกแขนง แต่ละช่อกระจุกมีประมาณ 3 ดอก กลีบเลี้ยงล่างกลีบกลางยาวเท่า ๆ กลีบบน หูหมี: E. saxatile ใบเรียงตรงข้าม ช่อดอกแบบช่อวงแถวเดี่ยวเรียงแน่นคล้ายช่อซี่ร่ม ใบประดับหุ้มรองช่อดอก
กลีบดอกกลีบล่างยาวกว่ากลีบบน (ภาพ: ป่าละอู ประจวบคีรีขันธ์ - RP) ดอกรูประฆัง มักมีจุดสีม่วงเข้มด้านในกลีบปากบน กลีบบน 2 กลีบ กลีบล่าง 3 กลีบ (ภาพ: ห้วยยอด ตรัง - DM)

466

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 466 3/1/16 6:31 PM