Page 493 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

พบที่ลาว และภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยที่นครพนม ขึ้นตามริมแม่น�้า เอกสารอ้างอิง สารานุกรมพืชในประเทศไทย โหราผักกูด
ความสูง 100-200 เมตร Thiv, M. (2003). A taxonomic revison of Canscora, Cracosna, Duplipetala, Hoppea,
Microphium, Phyllocyclus and Schinziella (Gentianaceae-Canscorinae).
เอกสารอ้างอิง Blumea 46: 25-27.
Larsen, K., S.S. Larsen and J.E. Vidal. (1984). Leguminosae-Caesalpinioideae. Ubolcholaket, A. (1987). Gentianaceae (Canscora). In Flora of Thailand. Vol.
5(1): 73-78.
In Flora of Thailand Vol. 4(1): 46.

แหะ: ใบประกอบแบบมีใบย่อยคู่เดียว เบี้ยว ปลายยาวคล้ายหาง ช่อดอกออกสั้น ๆ ตามซอกใบ ฝักแบน ผิวเรียบ
ปลายเป็นจะงอยด้านข้าง (ภาพ: แม่น�้าสงคราม นครพนม - PK)
โหมหัด, สกุล
Duplipetala Thiv
วงศ์ Gentianaceae
ไม้ล้มลุก ใบเรียงตรงข้าม ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง โหมหัด: หลอดกลีบเลี้ยงมีสัน 6 สัน (ภาพบนซ้าย: พบพระ ตาก - RP; ภาพบนขวา: ทองผาภูมิ กาญจนบุรี - PK);
กลีบเลี้ยงมี 3 หรือ 6 กลีบ โป่งพอง มีสันตื้น ๆ ผิวเป็นลายร่างแห ดอกรูปแตร โหมหัดเขา: ใบประดับรูปไข่ ติดรอบข้อ หลอดกลีบเลี้ยงมีสันตื้น ๆ 3 สัน (ภาพล่าง: เขาประ-บางคราม กระบี่ - RP)
มี 5-6 กลีบ กลีบดอกสั้นกว่าหลอดกลีบดอก เกสรเพศผู้เท่าจ�านวนกลีบดอก โหราผักกูด
ติดภายในหลอดกลีบ บางครั้งยาวไม่เท่ากัน มี 2 คาร์เพล พลาเซนตาตามแนวตะเข็บ
เกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย ยอดเกสรแยกเป็น 2 พู ผลแห้งแตกตามแนวประสาน Microlepia speluncae (L.) T. Moore
เมล็ดขนาดเล็ก จ�านวนมาก วงศ์ Dennstaedtiaceae
ชื่อพ้อง Polypodium speluncae L.
สกุล Duplipetala แยกมาจากสกุลสามยอด Canscora เช่นเดียวกับสกุลประกายฉัตร เฟินขึ้นบนพื้นดิน เหง้าสีน�้าตาลเข้ม ทอดขนาน เส้นผ่านศูนย์กลาง 4-7 มม.
Phyllocyclus กลีบดอกมี 5-6 กลีบ ส่วนสกุล Phyllocyclus ใบติดรอบข้อ (perfoliate) มีขนสั้นนุ่มตามเหง้า ก้านใบ แกนกลางใบประกอบ และแผ่นใบด้านล่าง ใบประกอบ
มีเพียง 2 ชนิด พบที่คาบสมุทรมลายู และไทย ชื่อสกุลหมายถึงกลีบดอกเป็น 2 เท่า 3-4 ชั้น ก้านใบยาว 30-80 ซม. ด้านบนมีร่องตามยาว แผ่นใบกว้าง 0.5-1 ม.
ของกลีบเลี้ยงในชนิด D. pentanthera (C. B. Clarke) Thiv ยาว 0.7-1 ม. ใบประกอบย่อยมีข้างละ 10-20 ใบ เรียงสลับระนาบเดียว รูปขอบขนาน
แกมรูปใบหอก กว้าง 7-20 ซม. ยาว 20-65 ซม. ก้านยาว 1-1.5 ซม. ใบประกอบย่อย
โหมหัด ชั้นที่สองมี 20-30 คู่ รูปขอบขนานแกมรูปใบหอก กว้าง 1.7-3 ซม. ยาว 5-15 ซม.
Duplipetala hexagona (Kerr) Thiv ใบย่อยรูปขอบขนานยาว 1.5-2 ซม. ปลายมน โคนรูปลิ่ม แผ่เป็นครีบ ด้านบนมีติ่ง
ชื่อพ้อง Canscora hexagona Kerr ขอบแฉกลึกรูปขอบขนานหรือรูปใบพาย ปลายมนหรือตัด จักซี่ฟัน เส้นแขนงใบ
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. ล�าต้นมีสันเป็นเหลี่ยมตื้น ๆ ใบรูปไข่หรือแกมรูปใบหอก แยกสาขาเป็นคู่ กลุ่มอับสปอร์เกิดต่อเนื่องที่ปลายเส้นแขนงใบใกล้ขอบใบ เยื่อคลุม
กลุ่มอับสปอร์รูปถ้วยขนาดเล็ก มีขนปกคลุม
ยาว 1-7 มม. ปลายแหลม แผ่นใบบาง ก้านใบสั้นมาก ใบประดับรูปใบหอก ยาว
1-5 มม. ช่อดอกสั้น มี 3-8 ดอก ก้านดอกยาวประมาณ 3 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว พบในอเมริกาเขตร้อน แอฟริกา เอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทย
6-8 มม. มีสัน 6 สัน คล้ายปีก กว้างประมาณ 1 มม. มีต่อมประปราย ปลายแยก พบทุกภาค ขึ้นตามที่โล่ง ชายป่า ความสูงถึงประมาณ 1200 เมตร
เป็นแฉกสั้น ๆ 6 แฉก ยาวประมาณ 1 มม. ดอกสีขาว หลอดกลีบยาว 7-8 มม. สกุล Microlepia C. Presl มี 50-60 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ในไทย
ปลายแยกเป็น 6 แฉก หรือ 5 แฉก แฉกยาว 2-3 มม. เกสรเพศผู้ยาว 2-4 มม. มี 12 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “mikros” ขนาดเล็ก และ “lepis” เกล็ด
ก้านเกสรเพศเมียยาวได้ถึง 4 มม. ผลรูปขอบขนานยาว 3-4 ซม. ตามลักษณะเยื่อคลุมกลุ่มอับสปอร์รูปถ้วยขนาดเล็ก

พืชถิ่นเดียวของไทย พบกระจายทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ ตาก ภาคตะวันออก
ที่นครราชสีมา และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี ขึ้นตามที่โล่งชายป่า หรือ เอกสารอ้างอิง
Lindsay, S. and D.J. Middleton. (2012 onwards). Ferns of Thailand, Laos and
บนเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 1300 เมตร Cambodia. http://rbg-web2.rbge.org.uk/thaiferns/
Tagawa, M. and K. Iwatsuki. (1989). Dennstaedtiaceae. In Flora of Thailand Vol.
3(1): 111-124.
โหมหัดเขา Yuehong, Y., Q. Xinping and S. Serizawa. (2013). Dennstaedtiaceae (Microlepia).
Duplipetala pentanthera (C. B. Clarke) Thiv In Flora of China Vol. 2-3: 166.
ชื่อพ้อง Canscora pentanthera C. B. Clarke
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 60 ซม. ใบรูปไข่หรือแกมรูปใบหอก ยาว 3-10 ซม. ก้านใบ
ยาว 1-4 ซม. ใบประดับรูปไข่ ติดรอบข้อ ยาว 0.5-1.3 ซม. ช่อดอกมีได้ถึง 20 ดอก
ก้านดอกยาว 2-3 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 1-1.2 ซม. มีสันตื้น ๆ 3 สัน คล้ายปีก
กว้างประมาณ 1.5 มม. ปลายแยกเป็นแฉก 3 แฉก ยาวประมาณ 2 มม. ดอกสีขาว
หลอดกลีบยาว 1-1.5 ซม. ปลายแยกเป็น 5-6 แฉก ยาวประมาณ 3 มม. เกสรเพศผู้
ยาว 2-5 มม. ก้านเกสรเพศเมียยาวได้ถึง 7 มม. ผลรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 6 มม.
พบที่คาบสมุทรมลายู ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นบน
เขาหินปูนในป่าดิบชื้น ริมล�าธาร หรือตามสันเขา ความสูงถึงประมาณ 1300 เมตร โหราผักกูด: ใบประกอบ 3-4 ชั้น กลุ่มอับสปอร์เกิดต่อเนื่องที่ปลายเส้นแขนงใบใกล้ขอบใบ (ภาพ: บางกะม่า ราชบุรี - PK)

473

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 473 3/1/16 6:33 PM