Page 44 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik

Radioaktiv izotoplar sun’iy usulda muqobil izotoplarni kuchli neytronlar oqimi

bilan maxsus moslamalarda bombardimon qilish asosida olinadi.

Demak, muqobil va radioaktiv izotoplarning asosiy tashqi belgisi radioaktiv

nurlanishning bor yoki yо‘qligidadir.

Har bir element radioaktiv va muqobil izotopga ega:

12
2
1
15
14
13
Muqobil: 1N , 1N , 6S , 6S , 7N , 7N va b.
14
10
3
13
16
Radioaktiv: 1N , 6S , 6S , 7N , 7N va b.

Agrokimyoviy tekshirishlarda nishonlangan azot sifatida radioaktiv izotopdan
ham, muqobil izotopdan ham foydalaniladi. Ularni aniqlash usullari bir-biridan
keskin farqlanadi: muqobil izotoplarni atom og‘irliklari о‘rtasidagi farq asosida
massa-spektrometrlar va optikaviy spektrograflarda aniqlansa, radioaktiv izotoplar

ularning nur taratish xarakteri va jadalligi asosida maxsus hisoblagichlarda

aniqlanadi.

Radioaktiv nur taratish va yarim parchalanish davri. Ma’lumki, radiy

radioaktiv parchalanganda uch xil nur taratadi. Agrokimyoviy tadqiqotlarda

qо‘llaniladigan radioaktiv izotoplarning beixtiyor parchalanishidan har uch turdagi

nurlar hosil bо‘ladi. Agrokimyoviy izlanishlarda asosan β-nurlar ustida ish olib

boriladi.
Qandaydir radioaktiv izotopdan ajralgan (chiqqan) β-zarracha о‘ziga xos

harakat energiyasiga ega bо‘ladi. Masalan, 15R 32 ning parchalanishidan hosil
bо‘ladigan β-zarrachalarning eng yuqori energiyasi 1,7 mev

(megaelektronovolt)ga, 20Ca izotopiniki esa 0,25 mev ga teng.
45
β-zarrachalar bironta modda orqali о‘tgan paytda, uning atomi bilan

tо‘qnashib, ionlashtiradi va natijada о‘z energiyasini yо‘qotadi. Tо‘siq ma’lum

qalinlikka ega bо‘lsa, tо‘laligicha yutilishi ham mumkin. Turli moddalarning

radioaktiv nurlarni tutib qolishi turlichadir. Masalan, 1sm qalinlikdagi qо‘rg‘oshin

plastinka va 4,4 sm qalinlikdagi alyuminiy plastinka bir xil miqdordagi β-nurlarni

yutadi.

44