Page 76 - Safarova N., Safarov B. elektron darslik

Yо‘qoladigan azot miqdori kо‘proq tuproqdagi harakatchan oziq elementlar

miqdoriga, kamroq shimiladigan yog‘in-sochin miqdoriga bog‘liq bо‘ladi.

Masalan, Zeyelxorst tajribasida loyli tuproqlarda azotning yо‘qolishi qumli

tuproqlardagidan 2 marta kо‘p bо‘lgani holda, qumli tuproqlarga shimiladigan suv

miqdori loyli tuproqlardagiga nisbatan 16% kо‘proq bо‘lishi kuzatiladi.

Tuproqlardagi azotli birikmalarning harakatchanligi uning mexanikaviy

tarkibi bilan uzviy bо‘lishi nemis olimi Geylman tomonidan о‘tkazilgan tajribada

3
aniqlangan. 0,4 m hajmli, 1,3 m chuqurlikka ega lizimetrlar 50 g azot
aralashtirilgan tuproq bilan tо‘ldirilgan va 20 oy davomida faqat yog‘in-sochin

bilan namlangan holda (toza shudgor holatida) tashlab qо‘yilgan.

Tajribadan olingan ayrim ma’lumotlar 9-jadvalda keltirilgan.

9-jadval.

Turli mexanikaviy tarkibga ega tuproqlarda suvning shimilishi (l) va
azotning yuvilishi (%) (Geylman ma’lumoti)

Tuproq О‘rganilgan Tajriba boshlangandan keyingi oylar
kattalik
1 9 20
Qumli Suvning 23,5 93,3 190,8
shimilishi
Azotning 17,4 100,0 103,6
yuvilishi
Qumoq Suvning 9,0 52,0 92,1
shimilishi
Azotning 0,15 6,9 13,6
yuvilishi

Keltirilgan raqamlardan qumli tuproqlarda suvning shimilishi va azotning

yuvilishi loyli tuproqlarga nisbatan jadal ketishi kо‘rinib turibdi.

Fosfor elementi shimiladigan yog‘in-sochinlar ta’sirida juda kam miqdorda

yuviladi. Lion va Bitsel tomonidan о‘tkazilgan tajribalarda (9 yillik о‘rtacha

ma’lumot) yil davomida 77,4 kg azot, 80,7 kg kaliy, 59,5 kg oltingugurt, 44,8 kg

kalsiy, 70,8 kg magniy yuvilishi, fosfor esa amalda yuvilmasligi aniqlangan.

О‘simliklar bilan band bо‘lgan maydonlardan oziq elementlar kamroq yuviladi.

76