Page 107 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

qiladi. 0-1gradusgacha: eroziyaga uchramagan yerlar; 1-3gradusgacha: kam
eroziyaga uchragan yerlar; 3-5gradusgacha: o‘rtacha eroziyaga uchragan
yerlar; 5-7 gradusgacha: kuchli eroziyalangan yerlar-7-10gradusgacha: juda

kuchli eroziyalangan yerlar 10-15gradusdan yuqori bo‘lganda jarlanish yuz
beradi.Eroziyaga uchragan yerlarda dehqonchilik madaniyati darajasini
yuksaltirish ularni eroziyadan, paxta yakka hokimligining ta’siridan keyin
tuproq unumsizlashidan himoya qilish qishloq xo‘jalik ekinlari hosilini tubdan
ko‘paytirish va barqarorlashtirishning eng arzon hamda samarali yo‘li
hisoblanadi.Tuproqni eroziyadan saqlash muammosi dunyoning arid iqlimli
mintaqasida joylashgan mamlakatlar va O‘zbekiston hududi uchun ham dolzarb

muammodir.Respublikamizda eroziyaga uchragan yerlar-1.772,3 ming gektarni
yoki haydaladigan yerlarning umumiy maydonining 40% tashkil etadi. Shundan
721,9 ming gektari irrigatsiya (noto‘g‘ri sug‘orish) eroziyasiga
[X.M.Maxsudov, 1989], salkam 50 ming gektari jarlik eroziyasiga
[A.Nig‘matov, 1988], 700,4 ming gektari lalmi yerlar yuza suv eroziyasiga

[X.M.Maxsudov, 1989] va 300 ming gektari shamol eroziyasiga uchragan
[K.M.Mirzajonov, 1976].
Sug‘oriladigan yerlarda irrigatsion eroziya rivojlanadi.Tuproqning
unumdorligi yomonlashadi. Qiyaliklarning pastida yuvilgan tuproqlar paydo
bo‘ladi, bu tuproqlar tepadan yuvilib tushgan mayda zarrachalaridan iborat
bo‘ladi.Irrigatsion eroziyaga uchragan tuproqlarda sug‘orish ishlari alohida
usulda bo‘lishi zarur. Bu yerlarda kam miqdorda suv bilan tez-tez sug‘orib
turish, egatlar imkoniyati boricha kam qiyalik qilinib olish. O‘g‘itlashda

mineral o‘g‘itlar miqdori 25-30 % ko‘p bo‘lishi, siderat ekinlarni ekish,
bedazorlarni haydash, go‘ng va boshqa organik o‘g‘itlar solish, g‘o‘zapoyani
maydalab solish, xlorella ko‘llash va boshqa tadbirlar qilish zarur. K-4 va K-8
polimerni qo‘llash sun’iy struktura hosil qilish va tuproq yuzasini himoya
qilish.Shamol eroziyasiga qarshi cho‘l xududlarida ixota daraxtzorlarini barpo

qilish; Tuproqning holatiga mos ekinlar ekib tuproq yuzasini yopish. Suv
eroziyasiga uchragan tuproqlarda: Terrasalar(zinapoyalar) barpo qilish;
Daraxtlar va butalar ekish; Sug‘orish eroziyasidan saqlashda yerlarni
ko‘ndalang haydash; Qisqa-qisqa 50metr oraliqda egatlab sug‘orish, sug‘orish
ishlari alohida usulda bo‘lishi zarur.

9.1-2 rasmlar. Tuproqlarda eroziya jarayoni.

107