Page 109 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

-Orol dengizining qurishi va tuzli chang aerozollarni tuproq yuzasiga o‘tirishi
natijasida tuproqlar sho‘rlanishi kabi degradatsiya jarayonlari.

Tuproqdagi degradatsiyaning salbiy oqibatlari:
-Tuproqning genetik qatlamidagi ustki gumusli unumdor qatlamining
qisqarishi natijasida oziq elementlarning moddalarning kamayib,yo‘qolib
ketishi;
-Tuproqning yuza qatlamlariga sizot suvlarining sathining ko‘tarilishi natijasida
tuproqlarda sho‘rlanishning yuzaga kelishi;
-Degradatsiya natijasida tuproqning fizikaviy xossalarining o‘zgarib ketishi;
-Tuproqdagi turli xil tirik organizmlarning biomassasi va bioxilma-xilligining

kamayib va yoqolib ketishi;
-Tuproqda turli xil zaxarli kimyoviy preparatlarning to‘planishi.
Tuproqlar muhofazasi
Yer yuzining unumdor qatlami– tuproq–inson hayot faoliyatining eng
zarur yashash joyi va ozuqa etishtiradigan manbayi. Muhit ifloslanishi

natijasida ekosistemalar ichidagi trofik jarayonlar-moddalar hosil bo‘lishi,
ularning aylanishi va energiya oqimining funksiyalari buziladi. Muhitni
ifloslovchi moddalar ichida eng xavflisi og‘ir metallardir. Xavflilik darajasiga
qarab og‘ir metallar quyidagi 3 ta turga bo‘linadi. 1-tur juda havfli: Kadmiy
(Cd), Mishyak (As), Simob (Hg), Qo‘g‘oshin (Pb), Selen (Se), Sink (Zn), Nikel
(Ni); 2-tur-toksin elementlar: Bor (B), Kobalt (Co), Mis (Cu), Molibden (Mo),
Surma (Sb), Xrom (Cr); 3-tur-kuchsiz toksin elementlar:Bariy (Ba),Vanadiy
(Y), Volfarm (W), Marganets (Mn), Stronsiy (Sr).

Tuproqning bioekologik holatining yomonlashhi natijasida tuproqdagi turli
organizmlar tomonidan mikrotoksinlar hosil qilish jarayoni tezlashtiradi va bu
jarayon tuproqda salbiy ekologik holatlarni keltirib chiqarishi mumkin.

10.5-6 rasmlar.Tuproqlarda degradatsiya jarayoni.
Mavzu bo‘yicha nazorat savollari:
1.Sho‘rlangan tuproqlarning xossalari?
2. Cho‘l zonasida tarqalgan tuproqlarning meliorativ holati ?
3.O‘zbekiston dagi sho‘rlangan tuproqlar va ularning sho‘rlanish sabablari?
4.Eroziya va degradatsiyaning turlari?
5.Eroziya va degradatsiyaning bir-biridan farqi nimada?

109