Page 112 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

suv, lupa, eklimetr, vizirli chizg‘ich, tuproq parmasi (bura) gerbariy uchun
tayyorlangan simto‘r. Ko‘rsatilganlarni tayyorlab,fermer xo‘jalik territoriyasi
bilan tanishib chiqilgandan so‘ng tuproqni tekshirish boshlanadi. Tuproq

xaritasini chizish va analiz qilish uchun daladan namunalar olinadi Klasterlarda
va fermer xo‘jaliklarida tuproqlardan samarali foydalanishda tuproq
xaritalaridagi ma’lumorlardan, tuproq xaritagrammalari va agrokimyoviy
xaritagrammalaridan foydalanilib olib borish lozim. Tuproqni dalada tekshirish
ishi,asosan,tekshirilmoqchi bo‘lgan joyning tabiiy sharoiti va tuprog‘i haqidagi
oldingi ma’lumotlari o‘rganib, joyning topografik asosi, rejasi va tuproqlarning
tarqalishi joylashini o‘rganib chiqiladi.

Tuproqni dalada tekshirish usuli.
Yuqorida eslatib o‘tilgan ko‘rsatmalardan tashqari, tuproqni dalada
tekshirish vaqtida quyidagilarga e’tibor berish kerak.
1. Tekshiriladigan joy bilan tanishish. 2. Tekshirish yo‘nalishi va tuproq
kesmasining soni. 3. Joyni kategoriyaga ajratish. 4. Tuproq kesmasiga joy

tanlanadi. 5. Kesma (chuqur) qazish texnikasi.
Tekshiriladigan yerni o‘rganish uchun shu joydagi tuproq tiplari va
tipchalari oldingi ma’lumotlardan o‘rganilib chiqiladi. Tuproqning ona jinsi,
rel’efi, o‘simligi, gidrogeologiyasi, tabiiy sharoiti va uning tuproq paydo
bo‘lishidagi ahamiytini, tuproqlarning tip va tipchalarining aniq chegaralarini
aniqlash, tuproq dala xaritasini chizish, kameral ishlarga ma’lumotlar yig‘ish
ishlari bajariladi.
Fermer xo‘jaliklarning dalalarini ko‘zdan kechirish vaqtida, joyning

rel’efi kuzatiladi, tuproqning tipi va tipchalarini ajratish maqsadida 1-2ta kesma
va kesmachalar qazib ko‘riladi.
Tuproqni tekshirish yo‘nalishi va kesmalar (chuqurlar) soni.
Tuproqni dalada tekshirish ishi kesma qazishdan boshlanadi. Kesma
qazishdan oldin, tuproqni tip va tipchalarga ajratish uchun yo‘nalish bo‘ylab

dalani aylanib chiqiladi. Tuproqning o‘zgarishi shu joyning o‘simligiga,
ayniqsa, rel’efiga bog‘liq. Shuning uchun dalaga chiqmasdan oldin topografik
asosni gorizontallariga tekshirish yo‘nalishi va kesma qazish joyi taxminan
belgilab qo‘yiladi.Tuproq kesmasi joyning rel’efiga ko‘ra aniqlanadi, agar
o‘simligi, tuproq ona jinsi (eroziya tufayli) va qishloq xo‘jalik tarmog‘i
o‘zgarib qolsa, u holda har bir o‘zgargan joydan kesma qaziladi.Relefi
murakkab va har xil bo‘lgan joydan (daryo vodiylari, tepalik, qir, do‘ng va

hokazo) kesma qaziladigan yer shu joyga taaluqli bo‘lishi shart. Agarda yer
tekis bo‘lsa, bir-biriga paralell holda kesmalar belgilanadi. Umuman joy
murakkabligiga ko‘ra 1-2; 5; 10-15 ga yerdan 1 ta kesma qaziladi. Dala rel’efi
tekis bo‘lsa (15-20 ga) kamroq rel’efi notekis, sho‘rlanishi har xil darajada
bo‘lsa kesma ko‘proq qaziladi. (5-10 ga).
Joyni kategoriyaga ajratish.

112