Page 62 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

A.0-3sm. Qo‘ng‘ir-jigarrang tusli, toza, engil qumoq, maydalanuvchan,
donador, ba’zan tosh donachalari uchraydi. Keyingi qatlamga o‘tish rangining
o‘zgarishi va tuproq jonzotlari bilan farqlanadi.

AT.3-21sm. Qo‘ng‘ir tusli, quruq, o‘rta qumoq, donador, tuproq qazuvchi
hayvonlar inlari uchraydi, turli o‘lchamdagi ildiz qoldiqlari va tosh donachalari
ko‘p, keyingi qatlamga o‘tish strukturasi bilan farqlanadi.
B.21-63sm.Qo‘ng‘ir tusli, quruq, o‘rta qumoq donador, tuproq qazuvchi
hayvonlar faoliyati natijasida ishlov berilgan, ildiz qoldiqlari va toshli.
C.63 sm. Shag‘alli ona jins.
Bu tuproqlar uchun o‘ziga xos quyidagi morfologik tuzilish belgilariga ega:

1). Yuqori chirindili qatlam yaxshi chimlangan; 2). To‘q-kulrang qo‘ng‘ir tusli,
qo‘ng‘ir-kulrang tusli;3). Donador strukturali; 4). Tuproq jonzotlarining
faoliyati kam (boshqa tog‘ tuproqlariga nisbatan); 5). Ona jins bilan tuproq
kesmasida yetarlicha bog‘lanish mavjud; 6). Ildiz qoldiqlari chirindili A-
qatlamda ko‘p uchraydi. Baland tog‘ och-qo‘ng‘ir o‘tloqi dasht tuproqlari engil

va o‘rta qumoq. Baland tog‘ mintaqasining och- qo‘ng‘ir o‘tloqi va o‘tloqi-
dasht tuproqlari yuqori chirindili, azotga boy xisoblanib, eng pastki
qatlamlarigacha (ona jinsgacha) chirindi yuqori ko‘rsatkichga ega. Chimli
qatlamlar unchalik kuchli rivojlanmagan. Qum zarrachalarining miqdori boshqa
tuproqlarga nisbatan ancha yuqori ko‘rsatkichga ega. Kesmaning o‘rta qismida
fizik loyning miqdori ortib boradi, buning asosiy sababi, birinchidan,
namlikning yuqoriligi bo‘lsa, ikkinchidan, yuviladigan suv tartibi sharoitida
bo‘lishi, ya’ni yuqori qatlamlardan yuvilib tushishi jarayoni hisobiga boradi.

Yirik chang miqdori (0,05-0,01mm) ham boshqa zarrachalarga nisbatan yuqori
ko‘rsatkichga ega, mikroagregatlik xususiyatlari yaxshi.Tuproqlarning
singdirish sig‘imi tarkibidan kalsiy kationi ko‘p. Bu tuproqlar chirindiga boy va
yaxshi strukturaga ega bo‘lganligi uchun yuqori g‘ovaklikka ega.
Tuproqlarning yuqori toshlilik darajasi 46,3-50% atrofida. Hajm og‘irligi

tuproq kesmasida sezilarli o‘zgarmaydi va yuqori qatlamdan pastki qatlamlar
3
tomon 1,27- 1,42 g/sm gacha.

BALAND (SUBALP VA ALP ) TOG‘ MINTAQASINING O‘TLOQI-DASHT VA OCH-
QO‘NG‘IR O‘TLOQI TUPROQLARI
Subalp tog‘-o‘tloqi va o‘tloqi-dasht tuproqlar. Subalp tog‘-o‘tloqi va
o‘tloqi-dasht tuproqlar baland tog‘larda dengiz satxidan 2400-3000m.
balandlikda joylashgan bo‘lib, o‘ziga xos original tiplari hisoblanadi. Ular
ancha sernam, atmosfera yog‘inlari ko‘p yog‘adigan sharoitda alp va subalp
tipiga kiradigan turli o‘t-o‘simliklar ta’sirida har xil ona jinslar ustida paydo

bo‘lgan.
1.Tog‘-o‘tloqi qora tuproqlar asosan baland tog‘larning shimoliy
sernam bo‘lgan qiyaliklarida baland bo‘yli turli o‘t-o‘simliklar ta’sirida
rivojlangan bo‘lib, morfologik va kimyoviy xususiyatlari jihatidan tog‘

62