Page 68 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

4.Kesmada karbonatli qatlamning aks etishi yuqori qatlamda uncha
sezilarli bo‘lmasada, pastki qatlamlarda birmuncha yaqqollashib boradi.
Karbonatlar oqko‘zlar shaklida (beloglazki) uchraydi. Bu tuproqlar asosan

quyosh nuri yaxshi tushadigan ochiq qiyaliklarda tarqalgan.
Tog‘ jigarrang karbonatli tuproqlar tarqalgan maydonlarda o‘t-
o‘simliklar-ning yo‘qolishi, daraxtlarni kesish, rejasiz mol boqish tuproqlarning
buzilishiga olib keladi. Sababi bu tuproqlarda boshqa tuproqlarga nisbatan tog‘-
yon bag‘irlarning nishabligi yuqori. Eroziya jarayoni juda tez yuz beradi.
6-kesma. Zomin qo‘riqxonasi. Janubiy-sharqiy tomonda joylashgan tik
qiyalik 30-40°, rel’efi past-baland, tuproq yuzasi o‘rtacha yuvilgan, yirik tosh

va kuchli shag‘alli diametri 10-15sm, elyuvial va dellyuvial yotqiziqlar ustida
hosil bo‘lgan, asosan o‘sadigan o‘simliklar bug‘doyiq, agropyrum, do‘lana va
turli butalar umumiy maydonning 15% ni egallaydi, 10% HCL da qaynaydi.
0-7sm. To‘q kulrang, biroz jigarrang tusda tovlanadi, yomg‘irdan so‘ng
bir oz namlangan, engil qumoq kuchsiz zichlangan, o‘simlik ildizlari uchraydi,

donador mayda kesakchali, bo‘lakchalar, har xil kattalikdagi toshchalar, 10% li
HC1 da qaynaydi, keyingi qatlamga rangi va zichligining o‘zgarishi bilan
o‘tadi.
7-13sm. Jigarrang, namlangan, pastki qismida namlik kamaya boradi,
o‘rta qumoq, har xil kattalikda va shakldagi toshlar uchraydi, o‘rtacha
zichlangan, mayda kesakchali, chala chirigan o‘simlik ildizlari uchraydi, 10% li
HCL da qaynaydi, keyingi qatlamga o‘tish rangi va zichligi orqali farqlanadi.
13-24sm. Och kulrang, biroz jigarrang tusli, o‘rta qumoq, mayda toshlar

ko‘p, changsimon mayda kesakchali, kuchli zichlangan, yer hayvonlarining
izlari bor, o‘simliklar ildizlari qoldiqlari uchraydi,10% li HCL da qaynaydi,
keyingi qatlamga o‘tish zichligi bilan.
24-45sm. Och kulrang, bir oz jigarrang tusli, quruq, o‘rta qumoq, mayda
shag‘alli, rangining ochligi karbonatlarning mog‘or ko‘rinishda bo‘lishidir,

strukturasiz, keyingi qatlamga o‘tish karbonatlarning ko‘pligi bilan belgilanadi.
45-61sm. Yuqorida keltirilgan barcha morfologik belgilarni saqlagan,
ammo bu qatlam tuproq organizmlarining ko‘pligi bilan, karbonatli
birikmalarning juda ko‘pligi bilan boshqa qatlamlardan ajralib turadi. 10% li
HCL ta’sirida juda kuchli qaynaydi, karbonatlar mog‘or va mayda kristallar
shaklida uchraydi, keyingi qatlamga o‘tish rangi-tusi va mexanik tarkibining
dag‘alligi bilan farqlanadi.

61-78sm. Biroz qizg‘ish jigarrang, namxush, engil qumoq, juda ko‘p
toshchali, o‘simlik ildizlari va tuproq jonzotlari kam, oz miqdorda karbonatli
birikmalar uchraydi, qatlamning pastki qismi yanada zichlashgan va unda
mayda zarrachalar miqdori keskin kamaygan.
68-kesma. Zomin qo‘riqxonasining janubda joylashgan, rel’efi past-
baland, g‘adir-budur, qiyaligi 3-5°, bug‘doyiq va tipchak o‘simliklari o‘sadi,

68