Page 12 - Saidova M. Diana Janibek qizi. Tuproq melioratsiyasi...elektron qo‘llanma 2024 (2)

sonini hisoblanayotgan qatlam qalinligi 30 ga bo‘lish kerak bo‘ladi, ya’ni 39,84 :
2
3
30 = 1,33 g/sm . Demak, umumiy tuz zaxirasi 30 · 1,33 · 3,066 = 122,33 t/ga ni
tashkil qilib, hisoblash to‘g‘ri bajarilgan.
2. 0-50 sm qatlam uchun umumiy tuz zahiralarini hisoblashda dastlab 28-50
sm qatlamdagi umumiy tuz zahirasi alohida hisoblanadi, ya’ni 22 · 1,44 · 2,425 =
76,82 t/ga. Ushbu 22 sm qatlam uchun hisoblab chiqilgan tuz zihirasi 76,82 ni 0-28
sm qatlamdagi umumiy tuz zahirasiga qo‘shiladi. Demak, 0-50 sm qatlamdagi
umumiy tuz zahirasi 76,82 +115,17 = 191,99 t/ga ni tashkil qiladi.
O‘sha qatlamdagi umumiy tuz zahirasi (199,99 t/ga)ning foiz miqdorini
hisoblash uchun avvalambor 28-50 sm qatlam qalinligi o‘sha qatlamning hajm
og‘irligiga ko‘paytiriladi, ya’ni 22 · 1,44 = 31,68, 0-28 sm qatlam uchun 28 · 1,32
= 36,96 ni tashkil etadi. Keyin, ushbu 22 sm qatlam uchun hisoblangan sonni 0-28
sm qatlam uchun hisoblangan songa qo‘shiladi, ya’ni bu 31,68 + 36,96 = 68,64 ni
tashkil qiladi. 0-50 sm qatlam uchun hisoblangan umumiy tuz zahirasi (191,99
t/ga) ni ushbu chiqqan 68,64 soniga bo‘lsak o‘sha qatlamdagi tuzlarning foiz
miqdori kelib chiqadi, ya’ni 191,99 : 68,64 = 2,797. Ushbu hisoblab chiqilgan foiz
miqdorni to‘g‘riligini tekshirish uchun qatlam qalinligi (50sm) ni hajm og‘irlikka
va quruq qoldiqning foiz miqdori 2,797 ga ko‘paytiriladi. Bunda 0-50 sm
qatlamning hajm og‘irligini aniqlash uchun yuqorida hisoblab chiqilgan 68,64
sonini hisoblanayotgan qatlam qalinligi 50 ga bo‘lish kerak bo‘ladi, ya’ni 68,64 :
3
50 = 1,37 g/sm . Demak, umumiy tuz zahirasi 50 · 1,37 · 2,797 = 191,60 t/ga ni
tashkil qilib, hisoblash to‘g‘ri bajarilgan.
3. 0-100 sm qatlam uchun; 87-100 sm qatlamdagi umumiy tuz zahirasi
alohida hisoblanadi, ya’ni 13 · 1,39 · 0,210 = 3,79 t/ga. Ushbu 13 sm qatlam uchun
hisoblab chiqilgan tuz zihirasi 3,79 ni 0-28, 28-54, 54-87 sm qatlamlardagi
umumiy tuz zahirasiga qo‘shiladi. 3,79 + 115,17 + 90,79 + 37,87 = 247,62 t/ga.

Bunda, 0-100 sm yoki 1 m qatlamdagi umumiy tuz zahirasi (247,62 t/ga)ning
foiz miqdorini hisoblash uchun avvalambor 87-100 sm qatlam qalinligi o‘sha
qatlamning hajm og‘irligiga ko‘paytiriladi, ya’ni 13 · 1,39 = 18,07, bunda, 0-28 sm
qatlam uchun 28 · 1,32 = 36,96 ni, 28-54 sm qatlam uchun 26 · 1,44 = 37,44 ni,
54-87 sm qatlam uchun 33 · 1,53 = 50,49 ni, tashkil qiladi. Ushbu 13 sm qatlam
uchun hisoblangan sonni 0-28, 28-54 va 54-87 sm qatlamlar uchun hisoblangan
sonlarga qo‘shiladi, ya’ni bu 18,07 + 36,96 + 37,44 + 50,49 = 142,96 ni tashkil
qiladi. 0-100 sm qatlam uchun hisoblangan umumiy tuz zahirasi (247,62 t/ga) ni
ushbu chiqqan 142,96 soniga bo‘lsak o‘sha qatlamdagi tuzlarning foiz miqdori
kelib chiqadi, ya’ni 247,62 : 142,96 = 1,732. Ushbu hisoblab chiqilgan foiz
miqdorni to‘g‘riligini tekshirishda qatlam qalinligi (100sm)ni hajm og‘irlikka va
quruq qoldiqning foiz miqdori 2,797 ga ko‘paytiriladi. Bunda 0-100 sm qatlamning
hajm og‘irligini aniqlashda yuqorida hisoblab chiqilgan 142,96 sonini
hisoblanayotgan qatlam qalinligi 100 ga bo‘lish kerak bo‘ladi, ya’ni 142,96 : 100 =

2 Ушбу ҳисоблашдаги фарқ (0,18 т/га) тупро=нинг 0-30 см =атламидаги щажм о\ирликни щисоблашдаги олинган бутун сонларни
яхлитлаш натижасида юзага келади. Бу тўғри ҳолат.