Page 13 - Saidova M. Diana Janibek qizi. Tuproq melioratsiyasi...elektron qo‘llanma 2024 (2)

3
1,43 g/sm . Demak, umumiy tuz zahirasi 100 · 1,43 · 1,732 = 247,68 t/ga ni tashkil
qilib, hisoblash amali to‘g‘ri.

Biz, ushbu hisoblashni kengroq tushuntirishga harakat qildik, chunki
ko‘pgina talabalar tuzlarning zahirasini, masalan 0-30 sm qatlamini hisoblashda
0-28 va 28-30 sm qatlamlarni alohida hisoblamasdan 0-30 sm qilib yaxlitlab olishi
yoki bo‘lmasa ularning o‘rtacha foiz miqdorlarini hisoblashda mavjud
qatlamlardagi miqdorlarni bir biriga qo‘shib ularni o‘sha qatlamlar soniga
bo‘lish orqali chiqarishga harakat qilishadi. Bunday amallar albatta noto‘g‘ri
hisoblanadi.
Tuproq tuz epyurini chizish- suvli so‘rim ma’lumotlaridagi anion va
kationlarning milliekvivalent miqdorini millimetrovka qog‘ozga tushirib
chiqishdan iborat.
5-jadvaldagi suvli so‘rim ma’lumotlaridan foydalanadigan bo‘lsak, u quyidagi
grafik (1-rasm) ko‘rinishiga ega bo‘ladi.

Ushbu rasmda biz tuproqning tuz epyuridan tashqari uning litologik
tuzilishini ham birga keltirdik, chunki tuproqni aeratsiya zonasi yoki yuqorigi aktiv
qatlamlarini litologik tuzilish va granullometrik tarkibini aniqlash muhim amaliy
ahamiyatga ega bo‘lib, jumladan sug‘orish soni va me’yorlari, zovurlar
parametrlari, sug‘orish egatlari uzunligi, tuproqqa ishlov berish texnologiyalari,
tuproqning suv va tuz tartibotlari, suv o‘tkazuvchanlik va tuproqdan namning va
tuzli eritmalarning kapillyarlar orqali ko‘tarilish hossalari, qatlamlarda tuzlarning
yig‘ilishi, tuproq shoʻrlanishi va boshqa ko‘pgina jarayonlarni belgilab beradi.
Bunda 0-28 va 28-54 sm qatlamlar o‘rta qumoq, 54-87 sm- yengil qumoq va

87-130 sm qatlam qumloq mexanik tarkibga ega.
Катионлар, мг.экв. Анионлар, мг.экв.

50 40 30 20 10 0 0 10 20 30 40 50
0 МЕХАНИК
ТАРКИБ
10
20
30
40
Чу¢урлик,
см 50
60
70
80
90
100
110
120
1.Расм. Суғориладиган ўтлоқи тупроқнинг литологик ва туз профили
130
О¨ир ¢умо¢ £рта ¢умо¢ Енгил ¢умо¢ ¡умло¢
HCO 3 Cl - SO -- 4 Ca ++ Mg ++ Na
+
-