Page 102 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Tuproqning agregatlik holatini aniqlash. Tuproqning agregatlik
holati - uning unumdorligini ko‘rsatuvchi eng asosiy ko‘rsatkichlardan

hisoblanadi. Agronomik nuqtai nazardan eng qimmatli struktura - diametri
0,25 mm dan 10 mm orasida bo‘lgan agregatlar hisoblanadi. Bunday
agregatlarning mavjudligi tuproqda suv harakatini, havo almashinuvini

normal kechishini va oziq moddalarning o‘simlik uchun qulay bo‘lishini
ta’minlaydi. Quyida biz hozirgi vaqtda laboratoriyalarda eng ko‘p
tarqalgan tuproqning makro va mikroagregatlarini hamda agregatlarning

suvga chidamligini aniqlash uslublarini keltiramiz. Tuproq
makrostrukturasining suvga chidamliligini N.I.Savvinov uslubi yordamida
aniqlash. Bu uslub 2 qismdan iborat:
1) tuproqni tahlilga tayyorlash;

2) suvga chidamli agregatlarni aniqlash.
Tuproqni tahlilga tayyorlash. Daladan tahlil uchun olib kelingan
tuproq namunasi (2000-2500 g) laboratoriya sharoitida havo quruqligi

darajasigacha quritiladi. Agarda olingan o‘rtacha namunada 2 sm dan katta
bo‘lgan tuproq agregatlari uchrasa, ularni qo‘l bilan sekin uvalash kerak.
So‘ngra teshiklari 10, 7, 5, 3, 2, 1, 0,5, 0,25 mm li elakchalar to‘plamidan
(oxirgi 0,25 mm li elakcha osti bekilgan bo‘lishi kerak) o‘tkaziladi. Tuproq

elakchalardan oz-ozdan (taxminan 150-200 g) o‘tkaziladi. Bunda elakni
bir oz silkitib elash maqsadga muvofiqdir. Tahlil uchun olingan tuproq
batamom elangandan so‘ng har qaysi elakchalarda qolgan agregat

bo‘laklari alohida-alohida o‘lchanadi va ularning foiz miqdori quyidagi
formula bo‘yicha hisoblanadi:

X= a 100 % ,
в
bu erda,
X-ma’lum kattalikdagi agregat miqdori, % hisobida;

a-ma’lum diametrli elakchada qolgan agregat, g hisobida;
v-tahlil uchun olingan tuproq namunasi, g hisobida.
Masalan, olingan 2000 gramm tuproqda 10-7 mm li agregat 150

gramm bo‘lsa, uning % miqdori esa quyidagicha topiladi.

2000-100

150-x

X= 150 100  1500  5 , 7
2000 2000

97