Page 105 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

sug‘orilmay, faqat yog‘in-sochin suvlari yordamida dehqonchilik
qilinayotgan bahorikor mintaqa tuproqlarini agronomik nuqtai nazardan

baholashda juda katta rol o‘ynaydi. Keyingi vaqtda dehqonchilikda
sug‘orishning yomg‘ir usulidan foydalanish tuproqning bu xususiyatini
chuqur o‘rganishni taqozo qiladi.
3
D.G.Vilenskiy uslubining asosiy mohiyati – ma’lum kattalikdagi
ayrim olingan agregatni mikrobyuretka yordamida tomizilayotgan suv
yordamida yuvilishiga asoslangandir.

Har bir agregatni yuvish uchun sarf bo‘lgan suv (ml) mazkur tuproq
agregatlarining suvga chidamlilik darajasidan darak beradi. Ma’lumki,
agarda agregat qancha mustahkam bo‘lsa, uni yuvish uchun shuncha ko‘p
suv sarf bo‘ladi.

Ish tartibi. Tahlil uchun olib kelingan tuproqdan o‘rtacha namuna
olib (50-100 g) teshiklari 5-3 yoki 2-3 mm li elakdan o‘tkaziladi. So‘ngra
namunadan 50 dona agregat ajratib olinadi. So‘ngra agregatlar (har qaysisi

alohida-alohida) oralig‘i 1 mm kenglikda birlashtirilgan shisha tayoqchalar
ustiga qo‘yiladi va mikrobyuretkadan sekundiga 2 tomchidan suv tomizilib
turiladi. Shisha tayoqchalar bilan mikrobyuretka orasidagi masofa 5 sm
bo‘lishi kerak. Tahlil shisha tayoqcha ustiga qo‘yilgan agregat

tomizilayotgan suv yordamida uning 1 mmli oralig‘idan batamom yuvilib
pastga o‘tib ketishi bilan tugallanadi. Agregatni yuvish uchun sarf bo‘lgan
suv miqdori yozib boriladi (ml hisobida). 50 ta agregatni yuvish uchun sarf

bo‘lgan suv miqdori qo‘shiladi va topilgan yig‘indi 50 ga bo‘linib, bir
agregatni yuvish uchun ketgan o‘rtacha suv miqdori (mlda) topiladi.

Tuproqlarning mikroagregat tarkibini N.A.Kachinskiy uslubida
tahlil qilish. Tuproqdagi fizik jarayonlarni boshqarib borishda faqatgina
tuproqning makrostrukturasi muhim rol o‘ynamasdan, balki uning

mikrostrukturasi ham muhim ahamiyatga ega.
Mikroagregatlar miqdorini aniqlash uchun maydalangan va teshiklari
1 mm li elakchadan o‘tkazilgan tuproqdan 20-30 g olib 500 ml li kolbaga
solinadi. So‘ngra uning ustiga 250 ml distillangan suv quyiladi va kolba

og‘zi yaxshilab probka bilan berkitiladi. Tuproq agregatlarining to‘liq
namlanishiga erishish maqsadida eritma 24 soatga qoldiriladi. So‘ngra

3 Tahlil uchun tarkibida eng ko‘p miqdorda agregatlar bo‘lgan tuproq olinadi (masalan, 5-3 yoki 2-3 mm
li va h.k.). Buning uchun N.I.Savvinov uslubining ma’lumotiga (tahlilning birinchi qismi) murojaat qilsa
bo‘ladi. Ko‘pincha, sug‘oriladigan o‘tloqi-bo‘z tuproqlarda 5-3 yoki 3-2 mm li agregatlar ustunlik qiladi.

100