Page 104 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

ko‘rsatkichining teng yarmi olinadi. Mana shu tarzda analitik tarozida
tortib olingan tuproq (agregatlar) namunasi ¾ qismi suv bilan to‘ldirilgan

bir litrli silindrga sekin-asta solinadi va 10 minut davomida tinch qo‘yiladi.
Bu vaqt ichida tuproq agregatlaridagi havo batamom suv bilan o‘rin
almashadi. SHundan so‘ng silindr suv bilan to‘ldiriladi, og‘zi shisha bilan
0
berkitilib asta-sekinlik bilan 180 aylantiriladi. Bunda silindr tagidagi
agregatlar batamom pastki qismga (silindr og‘zi tomon) o‘tadi. Bu jarayon
10 marta takrorlanadi. So‘ngra silindrdagi bo‘tana chelakdagi suvga

botirilib qo‘yilgan elakchalarga tezda quyiladi. Suv yuqori elakchadan 5-7
sm ko‘tarilib turishi va silindrga havo kirib qolmasligi lozim. Elakchalar
chelakdagi suv ichida quyidagi tartibda 5, 3, 2, 1, 0,5, 0,25 mm
joylashtirilishi kerak. Silindr suvda 40-50 sekund ushlab turilgandan so‘ng

qimirlatmay (og‘zi yopiq holda) elakchalar to‘plami ustidan olinadi.
So‘ngra elakchalarni bir-biridan ajratmasdan suvda turgan vaqtda yuqoriga
ko‘tarish va pastga tushirish yo‘li bilan 10 marta chayqatiladi. So‘ngra har

qaysi elakchada qolgan agregatlar aniqlanadi. Buning uchun esa bu
kattalikdagi elakcha ostki elakdan asta (suv ichida) ajratib olinadi va unda
qolgan agregatlar suv bilan katta chinni piyolaga yuvib tushiriladi. So‘ngra
ortiqcha suvi to‘kilib tashlagach, agregatlar og‘irligi aniq bo‘lgan boshqa

chinni piyolachaga yoki alyumin byuksga o‘tkazilib, u bug‘latish uchun
qo‘yiladi. Suyuqlik batamom bug‘lanib bo‘lgandan so‘ng qoldiq
0
termostatda quritiladi (100-105 S atrofida) va analitik tarozida tortiladi.
2
SHu tarzda qolgan elakchadagi agregatlar to‘plab olinadi .
Agregatlarning foiz miqdori oddiy proporsiya yo‘li bilan aniqlanadi.
Masalan, 50 gramm tuproqda 2-1 mm li agregatlar 5 gramm bo‘lsa, uning

foiz miqdori quyidagicha bo‘ladi:
50 g – 100
5 g – x

X= 5 100  500  10 %
50 50

D.G.Vilenskiy uslubi orqali agregatning suvga chidamli holatini
aniqlash. Tuproqning agregatlik holatini o‘rganish va uning suvga
chidamlilik darajasiga qarab baho berish tuproqning yog‘in-sochin suvlari

ta’sirida yuvilish tezligini aniqlashda hamda ayrim agronomik tadbirlar
ishlab chiqishga yordam beradi. Bunday ma’lumotlar, ayniqsa,

2 Silindrdagi bo‘tqani diametri 0,25 mm dan kichik bo‘lgan agregatlarni pipetka yordamida topish
mumkin. Ishlash tartibi tuproqning mexanik tarkibini tahlil qilish usuli kabi olib boriladi.

99