Page 127 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

sig‘imi yuqoridan pastga tomon qonuniy ravishda kamayib boradi.
Tuproqning yuqorigi qatlamlari katta g‘ovaklikka hamda chirindi

moddalariga boy bo‘lganligi sababli dala nam sig‘imi ko‘rsatkichi bu
qatlamlarda yuqori bo‘ladi. Agarda tuproq profili xilma-xil granulometrik
(mexanik) tarkibidan iborat bo‘lsa, osilgan kapillyar suvning miqdori

yuqoridagi qonuniyatga bo‘ysunmaydi, bunda DNS bir qatlamni tashkil
etgan mexanik tarkibga bog‘liq bo‘ladi.
Ma’lumki, dala nam sig‘imi suvning yuqoridan singishi yoki pastdan

kelishidan qat’i nazar, asosan quyidagilarga qarab belgilanadi:
1) er osti suvlarining chuqurligi (og‘irlik kuchi ta’sirida harakat
qiladigan gravitatsion suv uchun);
2) tuproq gruntining granulometrik tarkibi;

3) agregatliligi;
4) qovushmaning zichligi.
Keyingi ikki omil, tuproq tarkibidagi gumus va singdirilgan

asoslarning miqdori O‘zbekiston sharoitida muhim ahamiyatga ega emas
(ammo sho‘rtoblanish hodisasi bular qatoriga kirmaydi).
29-jadvalda dala nam sig‘imiga er osti suvlari chuqurligining ta’sirini
ko‘rsatuvchi ma’lumotlar kiritilgan. 1 m li qatlamda dala nam sig‘imi o‘rta

hisob bilan o‘tloqi voha tuproqlarida 27 %, 1,5 m li da esa 30 % ni tashkil
etadi.
S.N.Rijov ko‘rsatmalari bo‘yicha, er osti suvlari sathi keyinchalik

pasayganda ham 1 m qalinlikdagi tuproqda dala nam sig‘imi o‘zgarmaydi.
Bunda er suvlarining pastdan siqilishi tufayli harakatlanishi shu 1 m li
qatlamning pastki 50 sm li qavatidan yuqoriga o‘tmaydi. Lekin, bu holat

hamisha bir xil bo‘lavermaydi.
29-jadval
Dala nam sig‘imi tuproq vazniga nisbatan, %

Tuproq turi
va er osti 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-100
suvining
chuqurligi
O‘tloqi voha,
o‘rtacha 28,7 26,7 26,6 27,3 27,3 27,3 28,5 31,8 31,8 31,8
qumoq,
100 sm
O‘tloqi voha
o‘rtacha 28,9 27,2 28,9 28,8 29,0 26,7 26,6 26,6 27,1 26,7
qumoq,
150 sm
O‘tloqi-botqoq 34,2 33,1 32,3 32,5 31,2 29,7 28,8 29,1 29,8 30,0

122