Page 133 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

3
3
 Umumiy suv jamg‘armasi - 2000 m /ga, foydalisi - 1000 m /ga.
granulometrik tarkibi o‘rtacha qumoq kuchli sho‘rlangan
sug‘oriladigan o‘tloqi tuproqlar.
3
3
 Umumiy suv jamg‘armasi - 1600 m /ga, foydalisi - 1100 m /ga.
granulometrik tarkibi engil qumoq, o‘rtacha sho‘rlangan o‘tloqi
voha tuproqlari.
3
3
 Umumiy suv jamg‘armasi - 1500 m /ga, foydalisi - 1000 m /ga.
granulometrik tarkibi engil qumoq, o‘rtacha sho‘rlangan
sug‘oriladigan o‘tloqi tuproqlar.
Ma’lum o‘lka tuproqlarini DNS bo‘yicha bunday tabaqalashtirish
sug‘orish hamda sho‘r yuvish ishlarini to‘g‘ri belgilashda, ayniqsa

gidromodul hududlarini aniq ishlab chiqishda katta yordam beradi.
Madaniy o‘simliklarning rivojlanish jarayonida quruq tuproq

qanchalik noqulay bo‘lsa, juda sernam, zax tuproqlar ham shunchalik
zararlidir. Juda sernam tuproqlarning ko‘pchilik teshiklari suv bilan
to‘lganligi uchun havo oz bo‘ladi. Bu esa o‘simlik ildizlarini nafas olishi
va mikroorganizmlarning hayoti uchun sharoitni yomonlashtirishga olib

keladi. Tuproq kovaklaridagi suv miqdori havoga nisbatan uchdan ikki
bo‘lakni tashkil etganda o‘simlik va tuproq mikroorganizmlarining
rivojlanishi uchun optimal sharoit mavjud bo‘ladi.

O‘simliklarning so‘lish namligi tuproq tarkibidagi o‘zlashtirilishi
oson bo‘lgan suv shakllarining bo‘lishiga bog‘liq bo‘ladi.
Tuproq o‘zida o‘simlik o‘zlashtirishi uchun qulay bo‘lgan dala nam
sig‘imi yoki kapillyar nam sig‘imi holatidagi suvlarni saqlaydi. Vaqt

o‘tishi bilan bu suvlar transpiratsiya hamda parchalanish natijasida
kamayaveradi. O‘simliklarni tuproqdan suvni iste’mol qilib olishlari
qiyinlashadi. Bu holatda tuproqda qolgan suvlar kapillyar kuchlar

doirasidan chiqib adsorbsion va molekulyar kuchlar ta’sirida bo‘ladi. Bu
kuchlar ildizlarning so‘rish kuchidan ustunlik qiladi. Natijada o‘simlik
hujayralariga tuproq suvining tushishi deyarli to‘xtaydi, o‘simlik o‘zining

turgor (turg‘unlik) holatini yo‘qotadi va so‘liy boshlaydi.
O‘simlikning bu holatidagi tuproq namligi uning so‘lish namligi deb
yuritiladi.

O‘simliklarning so‘lish namligi (O‘SN) muhim gidrologik konstanta
bo‘lib, uni aniqlash orqali biz ma’lum tip tuproqlarda o‘simlik
o‘zlashtirishi keskin qiyinlashadigan suv shaklini topamiz. Bu keyinchalik
tuproqdagi foydali fiziologik suv jamg‘armasini hisoblashda qo‘llaniladi.

128