Page 158 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

davom etadi (suv pardalari natijasida tuproqning ustki qismi yaltiraydi).
Mavjud kapillyarlarni suv bilan maksimal to‘yinishini ta’minlash

maqsadida kuzatish yana 2-3 soat davom ettiriladi. SHundan so‘ng
kapillyar nam sig‘imini aniqlash termik uslub yordamida olib boriladi
(gigroskopik namlikni aniqlash usuliga qaralsin).

To‘liq nam sig‘imi (TNS) ni aniqlashni KNS aniqlangan naylarda
davom ettirish mumkin. Buning uchun KNS aniqlash o‘rtacha namuna
olingandan so‘ng shu naylar yana idishdagi suvga qayta to‘yintirish uchun

qo‘yiladi. Endi idishdagi suv qatlami naydagi tuproq balandligi bilan teng
bo‘lishi lozim. Buning sababi tuproqda butun g‘ovaklarni suv bilan
to‘lishini ta’minlashdir. Tuproqda to‘la nam sig‘imini hosil qilish uchun
naylarni ertalabgacha qoldirib ketish mumkin. Ertasi kuni TNS ni termik

uslub yordamida aniqlash mumkin.
KNS va TNS ni aniqlash va hisoblash tuproqda namlikni o‘rganish
usulida olib boriladi.

[TNS] ni quyidagi formula orqali hisoblash ham mumkin.
TNS%= Р  100 yoki Р
  100dv dv
Bu erda,
TNS – to‘la nam sig‘imi, tuproq vazniga nisbatan % hisobida;

R – tuproqning umumiy g‘ovakligi, % hisobida;
3
dv – tuproqning hajm og‘irligi, g/sm .
Misol: tuproqning umumiy g‘ovakligi (R) 0-20 sm li qatlam uchun

3
58% ga teng. Uning hajm og‘irligi esa 1,30 g/sm . Bunda
TNS% = 58  44 6 , %ga teng bo‘ladi.
3 , 1
TNS ni hisoblash yo‘li bilan ifodalaganda biz shu narsaga e’tibor
berishimiz lozimki, tuproq to‘la nam sig‘imi holatida unda mavjud bo‘lgan

hamma g‘ovakliklar suv bilan band bo‘lardi, ya’ni tuproq deyarli ikki
qismdan (qattiq va suyuq) iborat bo‘lib qoladi. SHuning uchun ham TNS
miqdor jihatdan umumiy g‘ovakliklar miqdorining hajm og‘irligiga

bo‘linmasiga teng bo‘ladi.

Suv harakatchanligini Sekera uslubida aniqlash

Buning uchun eng oldin gipsli so‘rg‘ichlar (gipsovыe vsasыvateli)
tayyorlash lozim. Bu so‘rg‘ichlar quyidagicha tayyorlanadi. Balanligi 5-7
sm, diametri 4-5 sm li yaxshi berkitiladigan (qopqog‘i bor) alyumin

stakanchalar olinadi va bu stakanchalarning tagi maxsus burg‘ular

153