Page 192 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

qismidan namuna olinadi. Eng asosiy talab tuproq tabiiy holatini
buzmaslik hamda atmosfera havosini silindrga ko‘proq tushib qolishini

bartaraf qilish hisoblanadi. SHu yo‘l bilan laboratoriyaga olib kelingan
tuproq namunasidan uning g‘ovakliklaridagi havo so‘rib olinadi. Bunda
CO2 va O2 o‘zida qabul qilib oluvchi kimyoviy yutuvchi moddalar kerak

bo‘ladi. F.Yu.Gelser tomonidan taklif qilingan tuzilish jihatdan juda sodda
bo‘lgan apparat orqali tuproq havosi tarkibidagi CO2 gazini 0,1 n va (OH)2
eritmasiga o‘tkazish hamda uning konsentratsiyasi aniq bo‘lgan eritma

bilan titrlash orqali topiladi.
P.V.Vershinin va N.P.Polsov tomonidan maxsus bur (igla-bur) yoki
gaztahlilator – AFI orqali tuproq havosi tarkibini 100 sm chuqurlikkacha
aniqlash mumkin.

§4.8. Tuproqning havo o‘tkazuvchanligi va rejimi

Tuproqning qatlamlari orqali havoni o‘tkazish qobiliyatiga
tuproqning havo o‘tkazuvchanlik xossasi deyiladi. Bu muhim xossa
tufayli qatlamlardagi tuproq havosining almashinishi uchun qulay sharoit
tug‘ilib, aeratsiya yaxshilanadi. Natijada tuproq havosida kislorod

ko‘payib, karbonat angidrid kamayadi. Donador strukturali tuproqlarda
havo o‘tkazuvchanlik, ayniqsa, yaxshi bo‘ladi, chunki agregatlar oralig‘ida
nokapillyar yirik g‘ovakliklar agregat zarralari orasida esa kapillyar

g‘ovakliklar bo‘ladi. SHu sababli strukturali tuproqlarda suv va havo
rejimi mo‘‘tadil bo‘ladi.
Tuproqdagi kislorod. Tuproq havosi o‘simlikning ildiz sistemasini

va unib chiqayotgan urug‘larni kislorod bilan ta’minlab turadi. Kislorod
etarli miqdorda bo‘lmaganda tuproqning “nafas” olishi qiyinlashadi va
o‘simlikning erkin o‘sishi uchun imkon bermaydi. Aeratsiyaning

yaxshilanishi bilan tuprokda kislorod ko‘payadi va aerobakteriyalar
faoliyati kuchayadi, o‘simliklarning ildizi yaxshi o‘sadi, tuproqning suv va
oziq rejimlari yaxshilanadi, hosildorlik yuqori bo‘ladi.
Tuproq havosida kislorod 20 % atrofida bo‘lsa, o‘simlik hayoti

uchun mo‘‘tadil sharoit vujudga keladi. Bunda aeratsiya jarayoni
yaxshilanadi, o‘simlik hayotining boshqa omillari ham me’yorlashadi va
tuproqning unumdorligi oshadi.

Tuproqdagi karbonat angidrid. Tuproq havosi tarkibidagi karbonat
angidrid tuproqdagi har xil jarayonlar natijasida paydo bo‘ladi.
Ma’lumki, tuproqda uzluksiz ravishda borayotgan har xil jarayonlar
tufayli juda ko‘p miqdorda CO2 ajralib atmosferadagi O2 o‘rnini to‘ldirib

187