Page 194 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

uzluksiz bo‘lib turadigan aeratsiyaning eng muhim va asosiy omili
hisoblanadi. Tuproqdagi mikroorganizmlar va o‘simlik ildizlari kislorodni

singdirib CO2 chiqarishi natijasida gaz almashinishi, ayniqsa kuchayadi.
Shuningdek, tuproqda yashaydigan jonivorlar hosil qilgan g‘ovaklar ham
gaz almashinishini ancha osonlashtiradi.

Tuproqda havo rejimining optimal va mo‘‘tadil bo‘lishi
o‘simliklarning me’yorida o‘sib rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.
SHuning uchun ham tuproqdagi harorat o‘simliklar va mikroorganizmlar

hayoti uchun etarli miqdorda bo‘lishiga jiddiy e’tibor berish kerak.
Tuproqning mexanik va organik tarkibini, strukturasi va qovushmasini
yaxshilash, havo rejimini qulay sharoitga keltiradi. SHuningdek, ekin
maydonlarini o‘z vaqtida sifatli qilib ishlash, qatqaloqni yumshatish, ekin

maydonlarini chopish va kultivatsiya qilish singari agrotexnik tadbirlar
ham aeratsiyani va havo rejimini sezilarli darajada yaxshilaydi. Sernam va
botqoq tuproqlarda esa erlarni quritish va sizot suvlari sathini pasaytirish

singari melioratsiya tadbirlari qo‘llaniladi.
Chigit ekish davrida tuproqning ustki (0-20 sm li) qatlamida CO2
ning miqdori tuproq havosi hajmining 0,2 % ga teng bo‘lib, pastki
qatlamlarda 1 % ni tashkil etadi. Birinchi sug‘orishdan so‘ng (23.VI) CO2

ning miqdori yuqori qatlamlarda 1,2 % pastki qatlamlarda esa 1,3-1,8 %
bo‘lishi kuzatilgan.
Ikkinchi va uchinchi sug‘orish oldidan karbonat angidridning

miqdori yuqori qatlamlarda 0,2-0,6 va pastki qatlamlarda 1,6 % kamayib
ketgan.
Xulosa qilib aytganda, sug‘oriladigan gidromorf tuproqlarda uchrab

turadigan g‘o‘zaning “kuzgi” so‘lish kasalligi uning uchun noqulay
bo‘lgan tuproq havo rejimiga bog‘liqdir. Havo rejimining buzilishi esa
g‘o‘za agrotexnikasi qoidalariga rioya qilmaslik natijasida kelib chiqadi.

Shuning uchun ham sizot suvlari yaqin bo‘lgan joylarda kollektor va
drenaj sistemasini yaxshilashga qaratilgan meliorativ ishlarni sifatli qilib
o‘tkazish zarur. Tekshirishlar viltning tarqalishi eskidan sug‘oriladigan
tipik bo‘z va o‘tloq tuproqlarda ko‘p, yangi o‘zlashtirilgan tipik bo‘z

tuproqlarda esa ancha kam ekanligini ko‘rsatadi.
Har qanday tuproq tipi ham qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi
vositasiga aylangandan so‘ng uning fizik, kimyoviy va boshqa xossalari

keskin o‘zgaradi. Bunday tuproqlarda xossalarning o‘zgarish darajasini
shu tuproqning qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishiga o‘tgan davri bilan
belgilanadi. Shu sabablarga ko‘ra eskidan sug‘oriladigan tipik bo‘z
tuproqlarning haydalma va haydalma osti qatlamlarida tuproq zichligi

189