Page 199 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Qalinligi 1 m bo‘lgan qatlam chekkalaridagi haroratlar 1S ga farq

2
qilganda, qatlamning 1 m yuzidan 1 s davomida o‘tadigan issiqlik

miqdori, shu qatlamning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti  ga teng
bo‘ladi.
o
o
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti J/m.s· S = Vt/m· S va
kal/sm.s· S birliklarda o‘lchanadi.
o
Tuproqning issiqlik o‘tkazuvchanligi uning fizik xossalariga, ya’ni

mexanik tarkibiga, tuproqdagi havo tarkibining o‘zgarishiga, namligiga va
tuproq g‘ovakligiga, mineralogik tarkibiga, tuproqdagi organik
moddalarning miqdoriga hamda suv va havoning hajmiy ulushlariga
bog‘liq. Tuproqda suv va havolarning o‘zaro munosabati uzluksiz o‘zgarib

turganligi uchun 
ham vaqtga nisbatan o‘zgaradi.
Tuproq mayda zarrachalarining issiqlik o‘tkazuvchanligi tuproq

havosining issiqlik o‘tkazuvchanligidan 100 marta, suvning issiqlik
o‘tkazuvchanligi esa havonikidan 24 marta ko‘pdir. Shuning uchun ham
nam tuproqlarning issiqlik o‘tkazuvchanligi quruq tuproqlarnikiga
qaraganda har doim yuqori bo‘ladi.

Tuproqning asosiy issiqlik-fizik xususiyatlari (issiqlik sig‘imi,
issiqlik o‘tkazuvchanligi) dan tashqari hosilaviy issiqlik-fizik xossalari
ham mavjud bo‘lib, ular tuproqning harorat o‘tkazuvchanligi va issiqlikni

o‘zlashtiruvchanligidir.
Tuproqning harorat o‘tkazuvchanligi. Tuproq issiqlik
o‘tkazuvchanlik koeffitsienti  ning tuproq hajmiy issiqlik sig‘imi sx ga

nisbatini harorat o‘tkazuvchanlik koeffitsienti deyiladi va uni k harfi bilan
belgilanadi, ya’ni:
 
к   .
с х с  

2
Harorat o‘tkazuvchanlik koeffitsienti SI sistemasida m /s birlikda
o‘lchanadi. Harorat o‘tkazuvchanlik koeffitsienti issiqlikning tuproqda

tarqalish tezligini tavsiflaydi. Yoki k koeffitsient tuproqning ustki va
pastki qatlamlarining harorati qanday tezlik bilan tenglashishini ko‘rsatadi.
Tuproq namligi ortishi bilan issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti,
hajmiy issiqlik sig‘imiga qaraganda tezroq ortadi. Chunki, tuproq

zarrachalari o‘rtasida namlik ko‘pincha vositachini boshqaradi va haroratni
o‘tish jarayonini tezlashtiradi. Shuning uchun suvning harorat
o‘tkazuvchanlik koeffitsienti juda kamligiga qaramasdan nam tuproqlar,

quruq tuproqqa nisbatan bir muncha yuqori harorat o‘tkazuvchanlik

194