Page 200 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

koeffitsientiga ega
Tuproqning issiqlikni o‘zlashtiruvchanligi. Tuproqning issiqlikni

to‘plash qobiliyatini uning issiqlikni o‘zlashtiruvchanligi deyiladi.
Bu kattalikni issiqlik o‘zlashtiruvchanlik koeffitsienti b bilan
tavsiflanadi. Issiqlik o‘zlashtiruvchanlik koeffitsienti b ning miqdori 
va sh
larning kattaligiga bog‘liq ravishda o‘zgaradi va quyidagi formula bo‘yicha
aniqlanadi:

b   с х      с .

2
Issiqlik o‘zlashtiruvchanlik koeffitsienti J/m S birlikda o‘lchanadi.
Tuproq namligi kuchayishi bilan uning issiqlik o‘zlashtiruvchanligi
ortadi. G‘ovak tuproqning issiqlik o‘zlashtiruvchanligi, zich tuproqnikidan

oz. Shuning uchun uni tuproqqa ishlov berish tadbirlarida foydalanish
mumkin.

§5.2. Tuproqning radiatsion va issiqlik balansi, ularning tenglamalari

Faol yuzaning radiatsion balansi deb, bu yuzaga tushuvchi va undan
ketuvchi nurlanishlar oqimlari ayirmasiga aytiladi.

Radiatsion balansning kirish qismini gorizontal yuzaga tushuvchi
1
to‘g‘ri radiatsiya S , sochilgan radiatsiya D va atmosferaning uchrashuvchi
nurlanish Ea tashkil qiladi. Radiatsion balansning chiqish qismi esa qisqa

to‘lqin uzunlikli qaytgan radiatsiya Rq va Er sirtining nurlanishi Eer lardan
iborat.
Agar faol yuzaning radiatsion balansini V harfi bilan belgilasak, faol

yuzaning radiatsion balansining umumiy ko‘rinishini quyidagicha
ifodalash mumkin:
B  1 D 
S 
Ea – Rk – Eer,
S 
yoki Q 1 D ekanligini nazarga olsak
Q – Rk – (Eer– Ea) 
Q 
B  Ea – Rk – Eer  Q – Rk – Es
bu erda,
Q – yig‘indi radiatsiya;
Es – samarali nurlanish.
YUqoridagi formula quyidagicha ham yozish mumkin:

D – (S 
V = S  1 D)∙A + Ea– Eer=(S  Q(1 – A) – Es
D)(1 – A) – Es
1
1
bu erda,
A – faol yuzaning albedosi.
Yutilgan radiatsiya Q (1–A) taglik yuzaning isishida, samarali
nurlanish Es esa taglik yuzaning sovishida faol rol o‘ynaydi. Sutka

195