Page 196 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

hosil bo‘lguncha tuproqning haydalma va haydalma osti qatlamining havo
rejimini yaxshilaydi.

Yuqorida keltirilganlardan ko‘rinib turibdiki, havo rejimi tuproq
iqlimining asosiy elementi hisoblanib O‘zbekiston sharoitida etarlicha
o‘rganilmaganligini hisobga olgan holda Toshkent vohasida tarqalgan

sug‘oriladigan o‘tloqi tuproqlar sharoitida g‘o‘za ekishda tuproq havo
rejimiga polietilen plyonka bilan mulchalashning ta’sirini o‘rganish
bo‘yicha tadqiqotlar olib borildi (Xalikulov, Turapov, 1977). Tadqiqot

natijalari quyidagi 29-rasmda keltirilgan.
Olingan ma’lumotlarga ko‘ra, nazorat va mulchalangan variantlarda
O2 va CO2 gazlarining yig‘indisi 21 % dan oshmaydi. Polietilen plyonka
bilan mulchalash tuproq havosi tarkibiga sezilarli ta’sir etganligi kuzatildi.

Mulchalangan variantda g‘o‘zaning butun vegetatsiyasi davomida CO2
miqdoriga nisbatan O2 miqdori kam bo‘ldi, nazorat variantida esa 0-30 sm
qatlamda O2 miqdori 20 % atrofida bo‘lganligi kuzatildi.

Erta bahorda quyi qatlamlar tomon kislorod miqdori keskin kamayib,
karbonatlar miqdori esa oshib boradi. Keyingi davrlarda (30.05 dan 10.09
gacha) kislorod miqdori nazorat variantida 0-50 sm qatlamda 19,3-20,6 %,
pastki qatlamlarlarda esa bu ko‘rsatkich kamligicha qoladi, boshqa

holatlarda esa 17,7 % dan kamligi kuzatildi.
CO2 miqdori mulchalangan maydonlarda vegetatsiya davomida 0-10
sm qatlamda 0,3-1,8, 10-30 smda 0,4-5,6, 30-50 smda 0,6-6,8 va 50-70 sm

qatlamda esa 0,8-10,2 % oralig‘ida o‘zgarib turadi. Faqat sentyabr oyida
mulchalangan maydondagi O2 va CO2 ning miqdori nazorat maydonidagi
miqdoriga yaqin bo‘lganligi kuzatildi.

Nazorat va mulchalangan maydonlarda g‘o‘zaning vegetatsiya
davomida CO2 ning hosil bo‘lishi tuproq haroratiga bog‘liq holda o‘zgarib
turdi. Ayniqsa, bu holat may oyida yaqqol namoyon bo‘ladi, ya’ni tuproq

yuzasi bir tekis plyonka bilan qoplanganligi bois plyonka ostida tuproq
haroratining oshadi va tuproq mikroorganizmlari faoliyatining
kuchayishiga qulay imkoniyat yaratadi. G‘o‘za nihollari paydo bo‘lishi
bilan ularning unib chiqishi uchun har bir uyalarda teshiklar hosil qilinadi,

bu esa CO2 konsentratsiyasining keskin kamayishiga olib keladi.

191