Page 258 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Bundan tashqari, tuproqning elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchashda tuproqqa
kirgiziladigan elektrodlar va tuproq o‘rtasidagi doimiy va ideal kontaktni

ta’minlash zarurligiga bog‘liq bo‘lgan qator uslubiy jihatdan qiyinchiliklar
yuzaga keladi.
Olib borilgan tajribalarning ko‘rsatishicha, bu kontaktlar tuproqning

qurishi, namlanishi, zichlanishi va bo‘kishi kabi jarayonlar ta’sirida
o‘zgarishi mumkin. Qolaversa, elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchashda
elektrodlarning korroziyalanishi (parchalanish, oksidlanish) jarayoniga

duch kelamiz. Bundan tashqari, elektr o‘tkazuvchanlik bilan bog‘liq
o‘tkaziladigan tadqiqodlar davomida tuproq namunasi termostatga
qo‘yilishi yoki harorat effektini hisobga olish; tuproq namunasini namdan
izolyasiya qilish yoki namlik ta’sirini hisobga olish; tuproq namunasini

doimiy zichlanishi yoki zichlikning ta’sirini va boshqalarni hisobga
olishga to‘g‘ri keladi.
Tuproqning elektr o‘tkazuvchanligini aniqlash bilan bog‘liq bo‘lgan

ana shunday qator muammolar mavjud. Ushbu muammolarning
murakkabligi va kengligi elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchashga
mo‘ljallangan ko‘p sonli sxemalar va qurilmalarni yaratilishiga sabab
bo‘ldi. Ularni mukammallashtirish hozirgi vaqtda ham to‘xtatilgani yo‘q.

Tuproqning elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchash uslublari boy tarixga
ega. Ilk ishlardan biri L.Briggs (1899) tadqiqotlari hisoblanadi. U
tomonidan tavsiya qilingan asbobning Kolraush ko‘prigiga o‘zgartirish

kiritilgan. Asbobning originalligi shundaki, uni tuproqqa botirilganda
kamerasini va haroratini boshqarishga moslashtirilganligidir. Bu uslub
yanada takomillashtirishga muhtoj edi.

Chorak asrdan keyin Girs (1924) yana Kolraush ko‘prigi ustida
ishladi. Girs ishining yangiligi elektrodlar strukturasi va elektr
o‘tkazuvchanlikni baholash usuli bo‘lib hisoblanadi. Elektrodlardan biri

o‘zi bilan diametri 40 sm bo‘lgan po‘lat quvurga ega. Uning o‘rtasida
ikkinchi elektrod bo‘lib xizmat qiluvchi igna joylashtirilgan. Igna quvurga
o‘rnatilgan ebonitli tiqin orasidan o‘tadi. Tiqin silindrning pastki qismidan
4 sm uzoqlikda o‘rnatilgan, silindr esa tuproqqa joylashtirilgan.

Qarshilikni o‘lchash o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tokda amalga oshiriladi,
barcha fikr-mulohazalar, o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tokka mutanosib
ravishda olingan qarshilikning ikki ahamiyatini ifodalovchi nisbiy elektr

o‘tkazuvchanlik atrofida boradi. Afsuski, asbobni yaratish ishlari
oxirigacha etkazilmadi.
1925 yilda V.Geyns (1925) tuproq bilan to‘ldiriladigan
to‘g‘riburchak idish ko‘rinishidagi asbobni tavsiya qildi. Idishning

253