Page 262 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

funksiyalari harakterining bir xil emasligi bilan izohlanadi. Haqiqatdan
12
ham, quruq tuproqda ρ= 10 +10 16 om·sm qiymatga teng bo‘lib, nam
3
4
tuproqda esa mutanosib ravishda ρ= 10 +10 om·sm qiymatga ega bo‘ladi,
o‘lchash tempi ρ (W) namlikning kam foizlarida yuqori va tuproq namligi
ortishi bilan uning miqdori ham sezilarsiz bo‘lib boradi.

Shuning uchun tadqiqotchilarning asosiy diqqati usulning
o‘zgaruvchanligi va aniqlik darajasi katta bo‘lmaydigan nisbatan quruq
tuproqning elektr qarshiligi miqdorini aniqlashning usullarini ishlab

chiqishga qaratilgan. SHu o‘rinda ballistik oynali galvanometrli, lampali
elektrometrli va boshqa sxemalar to‘g‘risida aytib o‘tish lozim. Tuproq
elektrofizikasida eng ma’lum va ko‘p qo‘llaniladigan usullar om - va
megometr usulidir. Bularning orasida uchta sxema tadqiqotchilarda

qiziqish o‘yg‘otadi:
a) magnit elektr tizimli ommetrlar,
b) relaksatsion generatorlar bilan ta’minlangan megaommetrlar,

v) elektron tizimli megaommetrlar.
Yuqorida sanab o‘tilgan usullardan ayrimlarini qarab chiqamiz.
Ommetr sxemasi ketma – ketlikda tok manbaining (quruq element,
akkumulyator, rostlovchiga ega bo‘lgan tarmoq, o‘rnatilgan generator va

boshqalar) kuchlanishga (U), o‘lchanuvchi qarshilik (Rx) va indikator
sifatidagi qurilma (magnit elektr tizimli mikroampermetr) bilan
ulanishidan tashkil topgan. Agar R – tarmoqning umumiy qarshiligini,

mikroampermetr va manbaning ichki qarshiliklari qiymatlarini ifodalasa, u
holda yopiq qisqa holatdagi qisqichlardagi Rx qarshilik qiymati sharoitida
I0 va I tok qiymatlarini o‘lchab, Rx qiymati quyidagi formula yordamida

hisoblab topiladi:

Rx = R ( I 0  1)
I
Haqiqiy Rx qiymati diapazoni kengligini hisobga olgan holatda, ko‘p
uchli ommetr qo‘llaniladi (58-rasm), bunda rostlash boshqariluvchi Rr
qarshilik yordamida bajariladi.

58-rasm. Magnit – elektrik
tizimli ommetrning asosiy

sxemasining ko‘rinishi.

So‘nggi holatda keltirilgan

sezgirlik ko‘p bosqichli universal
shunt vositasida shuntning

257