Page 260 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

bu yerda,
Km – qurilma doimiysini ifodalaydi.

Bu uslub tog‘ jinslarining elektrofizik xossalarini tadqiq etishda
asosiy manba hisoblanadi, chunki unda zondlar atrofidagi maydonlar
siqilishlardan mustasno bo‘ladi va elektrodlar hamda zondlardan o‘tuvchi

qarshilikni nolga keltiradi, lekin shunga qaramay tuproq bilan olib
boriladigan laboratoriya tajribalarida qiyinchiliklar tug‘diradi. Gap
shundaki, tuproq namunasini yassi shaklga keltirish mumkin emas,

shuningdek yuza va hajm bo‘ylab o‘tkazuvchanlik effektlarini o‘zaro
ajratish va bir qator boshqa holatlarni amalga oshirish qiyin hisoblanadi.
Tuproq qarshiligini o‘lchashning eng oddiy yo‘llaridan biri
voltampermetr uslubi hisoblanadi. Ikkita yassi paralel yuzaga ega bo‘lgan

tuproq namunasi yassi qo‘rg‘oshinli yoki staniolli elektrodlar bilan
qoplanadi va siqiladi (55-rasm).

55-rasm. Tuproqning elektr
o‘tkazuvchanligini o‘lchash uchun
tavsiya qilingan voltampermetr
usulining sxematik ko‘rinishi.

Ketma-ket ravishda namunaga
sezuvchanlikni variatsiyalash

maqsadida bir necha shuntlar bilan
doimiy energiya manbasi E sifatida 150-200 v milli (mA) yoki
mikroampermetr ulanadi. Parellel holda namunaga voltmetr ham (V)

ulanadi. Solishtirma qarshilik quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

ρ = US ,
hI
bu yerda,
h – va S – namunaning qalinligi va yuza maydonini ifodalaydi.
Oxirgi tenglikning haqqoniyligi faqatgina taxminiydir, chunki

ampermetr va o‘tkazgichlardan o‘tayotgan qarshilik juda kam bo‘ladi.
Qurilma sxemasida tokning yuza bo‘ylab oqishining oldini olish
imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Buning uchun elektrodlardan biriga

stanioldan yoki qo‘rg‘oshindan yasalgan halqa zich holatda yopishtirilib,
elektrod yuzasi bo‘ylab oquvchi tok unga o‘tishi amalga oshiriladi.
Qurilma bundan tashqari qutblanish effektini aniqlashga ham

moslashtirilgan. U bateriyani o‘chirib qo‘yish va faqatgina qutblangan
tokni kuzatish imkonini beradi. Batareya qo‘shilgan va o‘chirilgan holatda

255