Page 264 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Bu yerdan ρ = Cl  kelib chiqadi. Bu holatda l – uzunlik qiymati
S
berilgan, S – yuza maydoni qiymati ham ma’lum va faqat T qiymatini
aniqlash qoladi, xolos.

MDH hududida keng tarqalgan relaksatsion generatorga ega bo‘lgan
qurilmaning sxemasi 60-rasmda keltirilgan.

60-rasm. Relaksatsion
generator qurilmasining

sxematik ko‘rinishi.

Sinxron tarzdagi motor (8) yordamida o‘lchanayotgan qarshilik (4)
davriy holatda ketma – ketlikda neon lampa bilan 5, 6 (qisqa tutashuv) va

6, 7 kontaktlar orqali zanjirlarga ulanadi (tegishlarning uzilishi).
Tok manbasi o‘zgaruvchan tok tarmog‘idan selendan yasalgan
rostlovchi (1) va filr orqali (qarshilik – 2 va kondensator – 3) uzatiladi.

Qurilma 5 ta o‘lchash diapazoniga ega bo‘lib (doimiy sig‘imga ega
bo‘lgan kondensatorlar – 9), diapazonlarni qo‘shuvchi (10) orqali tartib
bilan joylashtiriladi. Ushbu sxema bo‘yicha qarshilikni o‘lchash oraliqlari
5
3·10 – 3·10 om chegarasida hisoblanadi.
10
Ushbu tamoyil asosida ishlovchi barcha sxemalar oddiy va
ishonchliligi, ishlash davomida barqarorligi, elektr o‘lchash qurilmalariga
ehtiyoj tug‘ilmasligi, tok manbai tebranishlari kam ta’sir qilishi kabi

ustunliklarga egaligi bilan ajralib turadi. Biroq, qo‘zg‘atish va o‘chirish
kuchlanishi qiymatlari beqarorligiga bog‘liq holda ularning aniqlikni
ta’minlash darajasi unchalik yuqori emas, shuningdek olinuvchi
qiymatlarning tok razryadi chastotasiga, haroratga bog‘liqligi, bundan

tashqari vaqt davomida kondensatorlarning sig‘imi qiymati o‘zgarishlari,
kondensatorlar oqimlari va boshqa ayrim holatlar o‘lchanayotgan natijalar
qiymatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi kuzatiladi.

Nisbatan yuqori darajadagi aniqlikka ega bo‘lgan natijalarni elektron
va lampali ommetrlardan foydalanib olish mumkin. O‘z navbatida, bunday
qurilmaning asosiy qismi u yoki bu tipdagi doimiy kuchlanishli lampali

voltmetr hisoblanadi va ushbu sxemada ma’lum bir qiymatdagi oquvchi
tokning qarshilikka nisbatan kuchlanishining kamayishini aniqlanish
mumkin. Bunga o‘xshash ko‘rinishdagi sxemalarda tarmoq ketma –

ketlikda ulangan Rx qarshilik (noma’lum) va R (etalon) hamda U
kuchlanishga ega bo‘lgan doimiy tok manbaidan tashkil topgan. Bunda Rx

259