Page 266 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

potensiometr (R1) yordamida nol holati o‘rnatilib, elektr tokining
yo‘nalishini o‘zgartiruvchi qurilmaning 2 holatida esa Rx bo‘yicha qisqa

tutashuv amalga oshadi (Rx  0) va milliampermetr (mA) qurilmasi
strelkasi to‘liq holatdagi og‘ishni ko‘rsatadi (bunda R2 potensiometr
yordamida L2 lampaning ekranlanuvchi to‘ri kuchlanish qiymati

o‘lchanadi). V2 – R8 – R1 zanjir chiqish kasakadining tok kompensatori
vazifasini bajaradi (62-rasm).
Bunda kuchaytirgich shunday holatda o‘rnatiladiki, ya’ni II kaskad

lampasi I kaskadning katod yuklamasi R4 qarshiligi bilan bog‘lanadi.
Nisbatan ko‘pincha holatlarda lampali muvozatlantiriluvchi doimiy tok
kuchaytirgichi asosidagi ko‘p oraliqli megaommetr ko‘prikli sxemasidan
foydalaniladi (Berliner, 1960).

Lampali voltmetrning kirish sohasida darajalarga bo‘lingan
qarshiliklar yig‘indisi mavjud hisoblanadi. O‘lchanayotgan Rx qarshilik
bitta yoki bir nechta qarshiliklarga ulanib, om ga oid bo‘luvchi hosil

qilinadi, u doimiy tok manbaiga ulanadi. Hisoblashlar esa quyidagi
formula asosida bajariladi:

Rx = R0 U вк ,
U  U вк
o
Bu yerda, Uo – voltmetrdagi oraliq kuchlanish ko‘rsatkichi, Uvk –

voltmetr kirish qismiga beriluvchi kuchlanish, R0 – Rx qarshilikka doimiy
va ketma – ketlikda ulangan qarshilik qiymatini ifodalaydi.
Lampali megaommetrning sxemasiga misol 63-rasmda keltirilgan.

Tok manbai transformator (Tr) orqali, filtrga ega lampali rostlovchi (L4),
stabilizatronlar (L2 va L3) va baretter (L4) orqali beriladi. Doimiy tok
kuchaytirgichi katodli yuklamaga ega bo‘lgan qo‘sh holatdagi L1 triod

ko‘prik sxemasi asosida yig‘ilgan. Mikroampermetr (IP) L1 lampalarning
har ikkala tomonidan katodlar oralig‘iga o‘rnatilgan. Qurilmani nol
holatga o‘rnatish R15 – R16 – R17 – R18 bo‘luvchi bilan triod to‘riga

beriluvchi kuchlanish orqali boshqariladi. R12 – R13 – S17 filtr
kuchaytirgichni shovqindan himoya qilish vazifasini bajaradi. Kirish
holatidagi bo‘luvchi noma’lum Rx dan tashkil topgan bo‘lib, shuningdek
o‘lchanayotgan qarshilik diapazonining u yoki bu sohasi tarkibiga kiruvchi

bir qator etalon holatidagi qarshiliklar (R1, R2, R3, R4, R5, R6) yig‘indisidan
iboratligi qayd qilinadi. Bo‘luvchining tok bilan ta’minlanishi L3 lampa
orqali barqarorlashtiriladi.

Tavsiflangan va shunga o‘xshash doimiy tok asosidagi lampali
muvozanatlashtiriluvchi kuchaytirgich tamoyili bo‘yicha tuzilgan boshqa
sxemalarning ustunlik jihatlari shundaki, bunda kuchsiz nol dreyfi

261