Page 16 - Қодирова_электрон монография 2024

Л.А.Гафурова, Г.Ш.Раимбаева [2.20; 143-145-б.], Т.Абдурахманов ва
бошқалар [2.2; 48-50-б.], С.К.Побережская ва бошқалар [2.63; 34-б.;

2.64; 373-377-б.], Терюхова ва бошқалар [2.89; 75-76-б.],
Шерназарова [2.102; 243-б.], Г.М.Набиева [2.57; 242-245-б.; 2.58;
150-153-б.; 3.46; 30-б.; 3.47; 72-б.], Г.И.Джуманиязова [3.22; 99-б.],

О.В.Мячина [2.55; 260-б.; 3.43; 74-б.], С.Зикиряева [3.24; 54-б.] ва
бошқалар томонидан олиб борилган. Бироқ, ушбу ишларда битта
минтақа, яъни фақатгина тоғ, текислик ёки чўл минтақасининг

суғориладиган, шўрланган тупроқлари, шунингдек яйлов
минтақасининг тупроқларининг биологик фаоллигига оид
маълумотлар келтирилган.
Тупроқда учрайдиган ферментлар фаоллигини ўрганиш эса

унинг унумдорлигини кўрсатишдаги омиллардан бири ҳисобланади.
Ферментлар фаоллиги хилма-хил ва мураккаб бўлиши мумкин [2.91;
170-б.].

Тупроқ унумдорлигини чуқур ўрганишдаги масалалардан бири
унинг биокимёвий фаоллигини ҳар томонлама мукаммал
ўрганмасдан туриб, тупроқ унумдорлиги тўғрисида сўз юритиш
мураккаб ҳисобланади. Шунинг учун кўпгина олимлар [3.35; 275-б.;

2.19; 108-110-б.] тупроқ ва унда содир бўладиган микробиологик
жараёнларни ўрганиш билан бир қатор ферментатив фаоллигини
ўрганишда ўзларининг илмий ва амалий ҳиссаларини қўшганлар.

Ҳар хил тупроқларда бир ёки бир неча ферментлар фаоллигини
микроорганизмлар миқдори ва тупроқ унумдорлигини у ёки бу
кўрсаткичлари билан солиштириб ўрганган тадқиқотчилар аниқ

ишонч билан ўзаро боғлиқлик борлигини қайд қилишган [3.75; 21-б.
ва бошқалар].
Тупроқнинг ферментатив фаоллигини тупроқ чуқурлигига

нисбатан солиштириб ўрганган тадқиқотчиларнинг деярли ҳаммаси
тупроқ қатлами чуқурлашган сари ферментатив фаоллик пасайиб
боради деган хулосага келишган. Лекин, бу борада истиснолар ҳам
йўқ эмас. Жумладан, Э.Г.Вухрер [3.13; 30-71-б.] қумли чўл

тупроқларида инвертаза ферментининг фаоллиги 0-10 смга нисбатан
80 см чуқурликда икки баробар ошиб кетганлигини қайд этган.
Чўл минтақасининг суғориладиган деҳқончилик ривожланган

майдонларининг мелиортатив ҳолатини тавсифлайдиган асосий
кўрсаткичлардан бири тупроқларнинг шўрланиш даражаси ва сизот
сувларининг ётиш чуқурлиги ҳисобланади [2.70; 28-33-б.]. Шунинг

15