Page 63 - Iqtisodiyot ilmi osmonida yulduzga aylanganlar (1-qism)

ПОЛ ЭНТОНИ САМУЭЛьСОН

сабаблари қилиб турли тушунчалар берилди: «қуёшдаги доғлар»,
«руҳий ишончлилик», «инвесторлашга етказмаслик», «қайта инвес-
торлаш» ва ҳ. Чикагода коллежда ва 1935 йилгача Гарвардда Уэсли
Митчелл ва Готфрид Ҳаберлер обзорларида статистик тасвирлашларда
ўқиганман. шумпетер, Леонтьев ва Чемберлин каби машҳур олимлар
томонидан ёзилган «Қайта тикланиш дастури иқтисодиёти» бўйича
унчалик жиддий бўлмаган Гарвард китобини ўқиб чиқинг ва сиз об-
зор ёзувчининг «Гарварднинг энг зўр зукколари гуруҳи режа ишлаб
чиқдилар...» сарлавҳасига рози бўласиз. ИҚТИСОДИЁТ ИЛМИ ОСМОНИДА ЮЛДУЗГА АЙЛАНГАНЛАР
канэ, калецки ва Ж.кларк каби мартабали ўтмишдошлари билан
таққосланган кейнснинг 1936 йилда чиққан «Умумий назария» асари
секин-аста ўша пайтдаги мавжуд бўшлиқни тўлдирди. Бундан ташқари,
турли сабабларга кўра, Фишер, виксель ва Пигу каби, ўша вақтнинг
макроиқтисодчилари каби MV = PQ парадигмаси арбоблари «ўлди».
1920 йилнинг бошида виксель боши берк кўчага кириб қолди, чун-
ки у томонидан таклиф этилган 1914 йилгача мавжуд бўлган валюта
паритетига қайтиш сиёсати натижасида, урушдан кейинги даврда иш-
сизлар сони ошиб кетди. Пулнинг нейтраллигини тасдиқлаган ҳолда, У
Сэя қонунига қарши бўлган, бироқ ҳаётининг охирида барибир таслим
бўлди. Фишерга келадиган бўлсак, 1924–1934-йиллардаги депрессия
даврида унинг шахсий молиявий йўқотишлари уни VQ / V квазиконс-

танталари MV = PQ тавтологиясида эканлигига ишонч ҳосил қилишга

умидлантирди. Умумий қарздорлик дефляцияси ушбу фикрга зид бўлди.
1936 йилда Маршалл ва «классиклар»га нисбатан кейнснинг анчагина
ҳурматсизлиги туфайли юзага келган «Умумий назария»нинг танқидий
тақризи шиддат билан бошлангандан сўнг, Пигу ўзининг 1950 йилда
яратган «кейнснинг умумий назарияси: ретроспектив қараш» асарида,
«Умумий назария»да келтирилган ёндашувларни маъқуллади.
Бўлиб ўтган бу воқеани эслаганимнинг сабаби шундаки, Милтон
Фридман олдин ўтган «худолар» каби ўз фикрини ўзгартирган пайт-
да, 1950-йилларга келиб, у яна такрорланди ва ўзининг энциклопедик
мақолалари ва эмпирик тарихида яна пул ҳақида сўз юритди. Пул ва
пул субститутлари соҳасидаги бундай ўзгаришлар юзага келган пайтда
бундай обрўнинг эски ғолиблари қарши томонга ўтиб қолгани пара-
докс туғдиради – телефон ва бошқа замонавий коммуникация восита-
лари билан ўзаро боғланган ликвид бозорлари, қайд этилган нархга эга
бўлган ликвидли қолдиқнинг фоизли ставкаси нарх трендига боғлиқ
ҳолда йилига 15 % дан 1 % га ўзгариб турадиган «пул бозорининг хавф-
сиз фондлари»ни ликвидли қилади – улар аслида М катталигини вектор