Page 69 - Iqtisodiyot ilmi osmonida yulduzga aylanganlar (1-qism)

ПОЛ ЭНТОНИ САМУЭЛьСОН

Мен ҳали талаба бўлган пайтимда, 1935 йилгача Генри Саймонс
«ликвидлик қопқони» феноменини аниқлаганига қойил қолиш ке-
рак. агар очиқ бозорлардаги операцияларни пул таклифлари ҳажмига
қўшсак ва бир вақтнинг ўзида уни жиддий пул субститутларини на-
моён этувчи, муомаладаги квазинулли даромадга эга бўлган ғазналик
векселларидан айириб ташласак, бунда харажатлар ва бандликка нис-
батан озгина ортишнигина кутиш мумкин.
Буларнинг барчаси 1938 йилдан бир неча йил аввал, ғазна вексел-
лари даромадлилиги шунчаки кулгили (ҳаттоки, баъзида салбий) да- ИҚТИСОДИЁТ ИЛМИ ОСМОНИДА ЮЛДУЗГА АЙЛАНГАНЛАР
ражага етган пайтда содир бўлганлигини қайд этиб ўтиш зарур. 1935
йилда Чикаго Федерал захира банкининг буюртмаси бўйича тайёрлан-
ган вайнер ва Ҳардининг тадқиқотлари, бир қатор экспертларда катта
таассурот қолдирди, бироқ уларнинг орасида катта сиёсатни ҳақиқатда
тушунадиган одамлар унчалик кўп бўлмаган. Тадқиқотлар муаллифла-
ри, ўша «ликвидлик қопқонлари даври»да эркин пул топиш қийинлиги
туфайли, уларга ссуда берадиган қарз берувчиларнинг тажрибаларига
изоҳ беришган. ишончли ғазна векселлари арзонлигининг сабаби шун-
даки, кредит ресурслари етишмовчилиги ишбилармонлик фаоллигини
пасайтиради ва шу тарзда бозордаги қисқа муддатли фоизли ставка-
ларни деярли нолга тушириб юборади. V пасайиш суръатларини се-
кинлаштиришга олиб келган руҳий бош тортиш эмас, бу хато инвес-
тициялар ва номаъқул харажатларнинг кутилаётган даромадлардан
ошиб кетишидан иборат бўлган дунёда оқланган мослашув бўлиб,
сизни имкон қадар ортиқча пул сарфлашдан қутқазади.
келинг, Фридманнинг «Бутунжаҳон ижтимоий фанлар энциклопе-
дияси» учун ёзган мақоласига қайтсак. Бу мақолада у i (фоиз ставкаси)
ва бюджет дефицитининг V га бўлган таъсирининг турли вариантлари-
ни кўриб чиққан. Бу бизга Фридман узоқ вақт давомида тасдиқлаган
Саймонс-вайнер-Ҳардининг Чикаго афсонаси унчалик эски эмасли-
гини исботлаш имконини берди. Чикаго университетининг 1932 йил-
даги бюджет маблағларининг дефицитли сарфланишининг ортиши
борасидаги декларацияси, δ (PQ) δM нисбати ҳаракатлари чегаралан-
ганини тан олиш бўлди. Фридман ғояларининг замонавий логика по-
зициясидан ёрқин тарафдори мазкур декларацияни имзолашдан бош
тортиши керак эди. шу орада Лондонда Хайекнинг «нархлар ва ишлаб
чиқариш» асари авваллари доно ҳисобланган Лайонел Роббинсоннинг
қарашларига таъсир кўрсатди, чунки у шундан сўнг MV ва PQни оши-
радиган ҳар қандай нарса Депрессия вақтида вазиятни ёмонлаштиради
деган ғалати фикрни билдирган.