Page 73 - Iqtisodiyot ilmi osmonida yulduzga aylanganlar (1-qism)

ПОЛ ЭНТОНИ САМУЭЛьСОН

қобилиятларга эга бўла туриб ўзларини бахтли ҳис қилган бир пайтда
ишсизлар, аксинча, ўзларини бахтсиз деб ҳисоблар эдилар. Бу аукцион
бозордаги эҳтиёж ва таклифни таққослагандек нарса эмас, албатта.
вақт омили жуда катта аҳамиятга эга. Бўш вақтларимни бирга ўт-
казадиган урушгача (1937–1940) дўстлашган дўстларим туфайли 1948
йилда «иқтисодий таҳлил асослари» асарим босилиб чиқди. Ёшлар
дунё бўйлаб одатий йўналишлар ва омилларни қайта кўриб чиқишга
киришиб кетдилар. Бироқ, бу 1947 йилдан кейинги ютуқларимнинг
қисқача тафсилотларини кенгайтирилган босмага тайёрлаб қўйган ИҚТИСОДИЁТ ИЛМИ ОСМОНИДА ЮЛДУЗГА АЙЛАНГАНЛАР
пайтда содир бўлгани йўқ. нима учун бу яхши китоб ундан олдинги
китобларга қараганда ёмон сотилди? Чунки, XX асрнинг охирларига
келиб дунёнинг барча мутахассислари ва амалиётчилари анча чиниқиб,
тажрибали бўлиб қолдилар. шумпетер бу борада етарли билимларни
эгаллаб бўлгандан сўнг монополиянинг даромади пасаяди ва бу жуда
тўғри деган.
Барнетт: Нима учун сиз Чикагодан Гарвардга кетиб қолдингиз?
Самуэльсон: ихтиёрим қўлимда бўлганида, Чикагони ҳеч қачон
тарк этмаган бўлардим. Бироқ, ёш иқтисодчи битирувчиларни чиқишга
ваъда берган саккизта стипендиатни ажратган ижтимоий фанлар
соҳасидаги тадқиқотларни қўллаб-қувватловчи янги стипендиал кен-
гаш, мени бошқа университетга кетиш ҳақидаги таклифи билан сотиб
олди. Гарвард ёки колумбия университетини танлашим керак эди. Чи-
кагодаги ўқитувчиларим деярли бир овоздан колумбия университетига
жўнаб кетишимни маслаҳат бердилар. Ҳатто европалик эмигрантлар
– шумпетер, Леонтьев, Ҳаберлер, кейинчалик эса, Элвин Ҳансен ту-
файли кўтарилиш даражасини бошдан кечираётганлигини билмай ту-
риб, хатога йўл қўйиб, мен Гарвардни танладим.
Уч йилдан сўнг эса Гарвардда Чикагодан кетганлигим учун ярат-
ганга шукрлар қилдим – ахир мен XX юз йилликнинг иқтисодий та-
факкуридаги учта буюк инқилобни: математик инқилоб, тугалланма-
ган рақобат, шунингдек, кейнсча самарали эҳтиёж инқилобини бой
бериб қўйишим мумкин эди. илмий фаннинг соғлом ривожлани-
шини кузатиб борувчи қанақадир рақобат мавжудлигидан афсусда-
ман. Ўшанда консерватив Чикаго университетида қолганимда ёки
1947 йилда профессор бўлиш ҳақидаги фойдали таклиф қабул қилин-
ган бўлганида, ўзим хоҳлаганимга қараганда, анча қатъиятли бўли-
шимга тўғри келар эди. Менинг мизожим билан эса хотиржамлик
менга полемикада иштирок этишдан кўра фойдалироқ. Мен ўзим
ҳақимда фикр билдирмоқдаман албатта.