Page 425 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
• kompaniyaning o‘z kapitalidagi aksiyalarning turli tiplari va
ko‘rinishlari;
• opsionlar;
• qarz vositalari;
• kapitalni tarqoqlanishdan himoya qilish usullari.

Kompaniyaning investitsiyalashgacha bo‘lgan qiymati –
“qiymatni birlamchi baholash” – bu bevosita venchurli investitsiya
kiritili shidan oldin aniqlanuvchi va mavjud mulk egalari va yangi
investorlar o‘rtasida o‘zaro kelishiluvchi kompaniya qiymatidir. Yaʼni
bu kapitalning yangi qismini investitsiyalashdan oldingi kompaniya
aksionerlik kapitalining qiymati hisoblanadi. Kompaniyaning
investitsiyalashgacha bo‘lgan va investitsiyalashdan keyingi qiymati
o‘rtasidagi farq investitsiyalarga teng bo‘ladi. Kompaniyaning
dastlabki qiymati baholanayotgan kompaniyaning qimmatli

qog‘ozlariga investitsiyalar kiritishning maqsadga muvofiqligini
ko‘rsatadi, yaʼni u investor uchun jozibadorlik nuqtayi nazaridan
hisoblab chiqiladi. Investorda kompaniya to‘g‘risida ijobiy qarashlar
paydo qilish katta foyda keltiradi, shuning uchun ham menejerlar
kompaniya qiymatini oshirishga harakat qiladilar.
Kompaniya qiymatini dastlabki baholash quyidagilarga bog‘liq:
• tarmoq va kompaniyaning umumiy xususiyatlari (uning hajmi,

ishlab chiqarayotgan mahsuloti), hamkorlari, raqobatchilari va mi-
jozlari;
• moliyaviy barqarorlik, likvidlik va rentabellik koeffitsiyentlarini
hisobga olish, tezkor tahlilni amalga oshirish kabi vositalar yordamida
o‘rganiluvchi kompaniyaning moliyaviy holati to‘g‘risidagi hujjatlar
to‘plami (ustav, taʼsis hujjatlari, buxgalteriya balansi, foyda va zarar
to‘g‘risidagi hisobot va boshqalar).
Dastlabki qiymatni hisoblash bitimlarning tarkibini aniqlashti rish,

yaʼni jalb qilinayotgan mablag‘lar miqdorini, chiqarilayotgan aksiya-

lar narxi va ularning sonini bilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Jalb
qilinayotgan mablag‘lar miqdori asosli bo‘lishi va kompaniya ehtiyoj lariga
javob berishini lozimligini inobatga olsak, investitsiyalarning miqdori
ham kompaniyaning dastlabki qiymatiga mutanosib bo‘lishi kerak.

424