Page 482 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
modeli, to‘lovga qobiliyatsiz korxonalarni aniqlash mezonlari tizimi,
moliyaviy oqimlarni tahlil qilish asosida bankrotlikni tashxislash.
Ikkinchi yo‘nalishning rivojlanishi natijasida kompaniyani
boshqarish asosiga qiymatni boshqarish qo‘yiladi. Ko‘pchilik ekspertlar-
ning fikriga ko‘ra, qiymatni boshqarish – bu qiymatning asosiy omillari

borasida barcha xatti-harakatlarni birlashtirish evaziga tashkilotning
barcha bo‘g‘inlarida operativ va strategik yechimlarni sifat jihatdan
takomillashtirishga yo‘naltirilgan integratsion jarayon dir. Amaliyotda
keng qo‘llaniluvchi konsepsiyalar orasida 1982-yilda D. Shtern va
D. Styuartlar tomonidan ishlab chiqilgan Economic value added (EVA)
va 1995-yilda ishlab chiqilgan Olson modeli (EBO) muhim o‘rin tutadi.
Rivojlanishning uchinchi yo‘nalishi ko‘p jihatdan qimmatli qo-
g‘oz lar bozori bilan bog‘liq bo‘lib, tavakkalchiliklarni o‘rganish-
ga asoslanadi. Tavakkalchilikning mohiyati daromad olishning

mav humligi va yo‘ qo tish xavfining mavjudligidan iboratdir. Ushbu
yo‘nalish doirasida XX asrning 60-yillarida Uilyam F. Sharp tomonidan
ishlab chiqilgan CAPM modeli va 1973-yilda yaratilgan Blek-Shoulz
opsioni modeli keng tarqalgan. Shu tariqa, qiymatni baholash borasida
uch asosiy yondashuv shakllandi. A. Damodaran tasniflashiga ko‘ra,
ularga “diskontlangan pul oqimlarini baholash”, “qiyosiy baholash”
va “shartli daʼvolarni baholash” deb, nom berilgan. Taʼkidlash joizki,

firmaning qiymatini baholash/tiklash yondashuvi asosida baholash
qiymatni baholash borasida mavjud bo‘lgan boshqa yondashuvlarga
asoslanadi.
Biznes qiymatini baholash borasidagi yondashuvlarni to‘laligicha
anglab etish uchun FCFF va FCFEni farqlab olishimiz lozim.
FCFF(Free Cash Flow to firm) – korxona mulki egalari (aksiyadorlar,
qarz vositalari va imtiyozli aksiya egalari)ning korxonaga barcha
talablarining pul mablag‘lari ko‘rinishidagi moliyaviy oqimlar;
FCFE=EBIT(1-t)+amortizatsiya-kapital xarajatlari-aylanma

mablag‘larning o‘zgarishi. Ushbu modelda kompaniya xususiy
kapitali ning qiymati kompaniya asosiy faoliyatining qiymati bilan
qarz maj buriyatlari va investorlarning boshqa qonuniy daʼvolari
o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Asosiy faoliyat qiymati

481