Page 61 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
tobora jadallashuvi sharoitida innovatsion jarayonlar ham muayyan
o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda.
O‘zgarishlar faqat texnologiya darajasida bo‘lganda Y. Shumpe-
ter uni ixtiro deb ataydi va qachonki mazkur o‘zgarishlarga biznes
qo‘shilsa, unda ular innovatsiyalarga aylanadi, deydi. Uning nuqtai

nazaridan, majoziy qilib aytganda, innovatsiya – bu g‘oya egalari va
tadbirkorlarning uchrashuvidir.
Y. Shumpeterning yirik asarlaridan biri “Iqtisodiy rivojlanish
nazariyasi” 1912-yilda Germaniyada chop etilgan bo‘lib, mazkur
asarda asosiy eʼtibor u “tadbirkorlar” deb atagan innovatsion – faol
individumlar bilan ularning inert muhiti o‘rtasidagi aloqalarga qa-
ratilgan. Keyinchalik uning ilmiy izlanishlari o‘z ichiga yirik kor-
xonalarning ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarini ham
qam rab olgan.

Y. Shumpeterning qarashlariga muvofiq, tadbirkor-innovator ix-
tirolar va yangiliklarni joriy etish o‘rtasidagi bog‘lovchi bo‘g‘in hi-
soblangani holda, uning faoliyati iqtisodiy taraqqiyotning sifat ji-
hatdan o‘zgarishiga katta hissa qo‘shadi. Innovator-tadbirkorning
iqtisodiyotdagi funksional o‘rni shundan iboratki, u innovatsiyalar-
ni iqtisodiyotga joriy etish orqali iqtisodiyotda tarkib topgan mu-
vozanat holatini izdan chiqaradi, iqtisodiyot muvozanat holatiga in-

tilishi asnosida innovator-tadbirkor tadbirkorlik foydasini olish bilan
bir qatorda, bugungi fanda “innovatsion renta” va “innovatsion kva-
zirenta”, deb ataluvchi yuqori qo‘shimcha daromadlarga ega bo‘la-
di. Olim bu boradagi o‘zining ilmiy izlanishlari va shuningdek, raqo-
batli bozorda iqtisodiy subyektlarning xulq-atvor qoidalarini tadqiq
etish orqali iqtisodiy o‘sish sabablarini tushuntirishga harakat qiluv-
chi neoklasik nazariya vakillaridan farqli o‘laroq, iqtisodiy o‘sishda
tadbirkorlikning ahamiyatiga katta urg‘u bergani holda, iqtisodi-
yot nazariyasining tadrijiy taraqqiyotiga o‘zining salmoqli hissasini

qo‘shdi.
Iqtisodiy subyektlarni innovatorlarga va konservatorlarga bo‘lish
tadrijiy nazariyaning boshlang‘ich nuqtasidir. Neoklassik nazariya
nuqtai nazaridan iqtisodiy o‘sishni tadbirkorlar emas, balki umumiy

60