Page 669 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
Narxlar nuqtai nazaridan ushbu bozorlarning asosiy ajralib turadigan
xususiyati korxonaning bozor narxini belgilashga taʼsir qilish darajasidir.
Maksimal taʼsir monopoliya sharoitida, minimal – mukammal raqobat
bozori sharoitida taʼminlanadi. Bozordagi narx alohida firma, firmalar
guruhi, davlat va bozor tomonidan nazorat qilinishi mumkin.

3. Tovarlarning harakati – bu yakuniy isteʼmolchiga tovarlarni yet-
kazib berishni taʼminlaydigan jarayondir. Odatda, tarqatish kanallari-
ning uchta asosiy turi farqlandi:
- to‘g‘ridan-to‘g‘ri – bunda tovar va xizmatlar yakuniy isteʼmol-
chiga vositachilar ishtirokisiz yetkazib beriladi;
- bilvosita – tovarlar va xizmatlar yakuniy isteʼmolchiga bir yoki
bir nechta vositachilar yordamida yetkazib beriladi;
- aralash – dastlabki ikki turdagi kanallarning xususiyatlari
birlashtiriladi.

Narxni shakllantirish nuqtai nazaridan tovarlarni taqsimlash
kanallari ishtirokchilarining narxlarning oshishiga taʼsiri qiziqish
uyg‘otadi. Mahsulot ishlab chiqaruvchisi va uning yakuniy
isteʼmolchisi o‘rtasida vositachilar qancha ko‘p bo‘lsa, chakana
narx sotish narxidan, ushbu mahsulot ishlab chiqaruvchisining
boshlang‘ich narxidan yuqori bo‘ladi. Oxir oqibat, bu tovarlar va
xizmatlarga talabning cheklanishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida

narxlarning pasayishini rag‘batlantiradi va shu bilan mahsulotni
tarqatish kanallarini maqbullashtirishga yordam beradi.
Shu bilan birga, multiplikator samarasi holatida vaziyat mutlaqo
teskari bo‘lishi mumkin – narxlarning o‘sishi jarayonida cheksiz ta lab
hodisasi kuzatiladi, chunonchi ushbu holatda narx-ish haqi spirali
harakatga keladi.
1. Davlat. Narxlashtirish jarayoniga davlat tomonidan taʼsir ko‘r-
satish-ning uchta darajasi farqlanadi: Narxlarni belgilash. Davlat
narxlarni belgilashning quyidagi asosiy usullaridan foydalanadi:

- preyskurant narxlardan foydalanish. Tovarlar va xizmatlar nar xining
preyskuranti vazirliklar, idoralar va davlat narxlash organlari tomonidan
tasdiqlangan va eʼlon qilingan narxlar va tariflarning rasmiy majmuidir.
Narxlar preyskuranti yordamida belgilangan narxlar turlicha bo‘lishi

668