Page 670 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
mumkin: narxlar darajasi ustidan qatʼiy davlat nazorati sharoitida 100
foiz ga yaqin va bozor ko‘magida narxlar ning shakllanishi sharoitida
deyarli nolga teng bo‘ladi. Odatda monopolistik korxonalarning narxlari
preyskurant narxlar yordamida tartibga solinadi: elektr energiyasi, gaz,
neft, kommunal xizmatlar, transport. Ushbu mahsulotlarning narxi

iqtisodiyotda multiplikator taʼsirini keltirib chiqaradi, shuning uchun
ularni muayyan darajada butun iqtisodiy vaziyatni barqarorlash-tirishga
yordam beradi va boshqa barcha sohalarda narxlarning barqarorligi
darajasini belgilaydi. Bu yerda eng qiyin narsa preyskurant narxni belgilash
darajasi ni aniqlashda namoyon bo‘ladi. Narxlarni bozor narxidan yuqori
darajada belgilash bozorda ortiqcha taklif holatiga olib keladi, narxlarni
bozor narxidan past darajada belgilash taqchillikni keltirib chiqaradi;
- monopol narxlarni belgilash.
Davlat bozorda ustun mavqega ega bo‘lgan korxonalar narxlarini

belgilaydi, bu esa raqobat, bozorga kirish va narxlar darajasiga qatʼiy
taʼsir ko‘rsatishga imkon beradi, bu o‘z navbatida bozorning boshqa
ishtirokchilarining harakat erkinligini cheklaydi. Monopoliyaga
qarshi qonunchilik maʼlum bir kompaniya-ning bozorda dominant
yoki dominant emasligini aniqlashga yordam beradi;
- narxlarni muzlatish. Ushbu yondashuv iqtisodiyotdagi narxlar
muvozanati yoki inqirozli vaziyatlarda qo‘llaniladi va faqat

vaziyatni barqarorlashtirish maqsadida amalga oshiriladi. Narxlarni
muzlatishni faqat qisqa muddatda qo‘llash tavsiya etiladi.
1. Narx chegaralarini belgilash orqali narxlarni muvofiqlashti-
rish (narxlarning yuqori yoki past chegarasini belgilash), preyskurant
narxlarga nisbatan qatʼiy koeffitsiyentlarni joriy etish, chegaraviy
ustamalarni belgilash, narx shakllanishiga taʼsir qiluvchi asosiy
ko‘rsatkichlarni tartibga solish (xarajatlarni shakllantirish tartibi,
maksimal foyda, soliqlarning miqdori va tuzilmasi), bir martalik
narxlarni oshirishning yuqori darajasini belgilash, davlat korxonalari

mahsulot va xizmatlariga narxlarni belgilash va tartibga solish.
2. Bozor ishtirokchilarining narxlash faoliyatini qonuniy tartibga
solish, adolatsiz raqobatni cheklash orqali erkin narxlar tizimini
tartibga solish. Narxlash jarayoniga davlat taʼsirining ushbu usuli

669