Page 14 - Phẩm Tam Quốc

khoảng cách thời gian lại không dài, nên tin tưởng được. Có điều, chính vì

thái độ nghiêm cẩn đó, Trần Thọ đã lược bỏ khá nhiều tài liệu thời đó, nên
Tam quốc chí tương đối giản lược. Thế mới có sự chú thích của Bùi Tùng
Chi. Bùi Tùng Chi người huyện Văn Hỷ, Sơn Tây trông thời Lưu Tống Nam
triều. chừng một trăm ba mươi năm sau khi Tam quốc chí hoàn thành, Bùi
Tùng Chi mới chú thích. Bùi Tùng Chi đã bổ sung một lượng lớn tài liệu,
gồm những phần Trần Thọ đã lược bỏ hoặc không thấy, có phần phân tích
thêm. Không bàn tới những phần chưa thể khảo chứng, chưa thể phân tích.

Rõ ràng Bùi Tùng Chi là người nghiêm túc, có thể tin tưởng vào những lời
chú dẫn của ông. “Chú” của Trần Thọ và “Chí” của Bùi Tùng Chi là hai căn
cứ của cái gọi là “Chính thuyết”. Đương nhiên có thể tham khảo các sách sử
khác, nhưng nếu có mâu thuẫn thì “vào trước là chủ” nên dựa vào “Thọ chú
Bùi chí” là tốt nhất.

Có điều, “hình tượng văn học” và “hình tượng dân gian” đều không phải là
không có ý nghĩa hoặc không có lý lẽ. Trên thực tế, rất nhiều người đã coi
Tam Quốc, nhất là Tam quốc diễn nghĩa là sách giáo khoa. Đúng như Tôn Lê
nói, “mưu sĩ lấy sách ấy làm trí khôn, tướng soái lấy sách ấy làm binh thư”,
người thống trị đời Thanh coi Tam quốc diễn nghĩa là “văn kiện nội bộ, phát

cho thân thích quyền quý. Trong Quản chùy biên Tiền Chung Thư cũng nhắc
tới mấy việc người đời sau học “Không thành kế”, thậm chí cho “Không
thành kế” là mẫu mực điển hình của “không lừa mà bị lừa”. Nói “Người
không có quân thản nhiên cho người khác biết mình không bày quân, là
không lừa dối; cho người khác biết thực tình để người khác không tin đó là sự

thật, ấy là lừa dối”. Lờ phê (gọi tắt là Mao phê) của cha con Mao Tông
Cương cũng rất có lý: “Chỉ có người thận trọng không làm việc táo bạo, cũng
chỉ có người thận trọng mới làm được việc táo bạo… ngày thường Khổng
Minh thận trọng, nên không làm việc táo bạo trong một lúc. Trọng Đạt không
nghi ngờ Khổng Minh một lúc làm việc táo bạo, chính vì tin Khổng Minh
hàng ngày rất thận trọng. “Có điều cách nói của Ngụy Hi càng có ý nghĩa:
“Nếu hôm nay gặp sơn tặc xông vào cổng thành, ắt Khổng Minh đi rồi”. Rõ
ràng, dù là hình tượng dân gian hay hình tượng văn học, thậm chí là râu ông

nọ cắm cằm bà kia, ghép hoa chiết cành, từ không thành có, đều có thể cho
người ta những bài học bổ ích. Một hình tượng phải có lý mới được hình
thành, mới được lưu truyền. Điều mà chúng ta cần làm là nói rõ cái lý đó.

Ở đây có ba việc cần làm. 1. là “hoàn nguyên”, cho mọi người hay sự thật
của lịch sử là gì? 2. là “so sánh ba” hình tượng đó khác nhau những gì? 3. là
“phân tích”, phải làm rõ vì sao hình tượng lịch sử lại có thể biến thành hình