Page 27 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กระเจี๊ยบมอญ กระเจียวโคก สารานุกรมพืชในประเทศไทย กระเจียวเหลืองแดง
Abelmoschus esculentus (L.) Moench Curcuma singularis Gagnep.
ชื่อพ้อง Hibiscus esculentus L. ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. เหง้ำแยกแขนง ใบรูปขอบขนำนหรือรูปใบหอก
ไม้ล้มลุก ส่วนมำกมีขนคล้ำยหนำมกระจำย ล�าต้นกลวง หูใบรูปเส้นด้าย ใบรูป ยำว 20-35 ซม. แผ่นใบด้ำนล่ำงมีขนละเอียด มักมีปื้นสีม่วงใกล้เส้นกลางใบ ช่อดอก
ฝ่ามือ มี 3-7 พู เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 5-30 ซม. ขอบใบจักซี่ฟันห่ำง ๆ ก้ำนใบยำว ออกจากเหง้าก่อนผลิใบ ก้ำนช่อยำว 10-15 ซม. มีขนสั้นนุ่ม ช่อดอกสั้นกว่ำก้ำนช่อ
7-30 ซม. ก้ำนดอกยำว 0.5-5 ซม. ริ้วประดับมี 7-12 อัน รูปแถบ ยำว 0.5-1.8 ซม. ใบประดับสีเขียวอมม่วงหรือน�้าตาล รูปขอบขนำน ยำว 3-4 ซม. ช่วงโคนกว้ำง
กลีบเลี้ยงยำว 2-3 ซม. มีขนสั้นละเอียดรูปดำวหนำแน่น ดอกสีเหลืองนวล ดอกบำน ดอกสีขำว กลีบรูปขอบขนำน ยำวประมำณ 2 ซม. กลีบหลังปลำยมีติ่งแหลม กลีบปาก
เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 5-7 ซม. กลีบรูปไข่กลับ ยำว 3.5-5 ซม. เส้ำเกสรยำว 2-2.5 ซม. รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยำวประมำณ 1.5 ซม. ปลายแฉกลึก แผ่นเกสรเพศผู้
ผลรูปทรงกระบอก ยำว 10-25 ซม. ปลำยมีจะงอย เมล็ดสีน�้ำตำลอมเทำ ยำว
4-5 มม. มีปุ่มกระจำย ที่เป็นหมันรูปไข่กลับ ยำวประมำณ 1.8 ซม. รังไข่มีขนยาว
ถิ่นก�ำเนิดในอินเดีย ปลูกเป็นผักสวนครัวโดยเฉพำะในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พบที่ภูมิภำคอินโดจีน ในไทยพบกระจำยห่ำง ๆ ทำงภำคเหนือ ภำคตะวันออก
หรือขึ้นเป็นวัชพืช ฝักอ่อนรับประทำนเป็นผัก มีสรรพคุณรักษำโรคกระเพำะอำหำร เฉียงเหนือ และภำคตะวันออก ขึ้นตำมป่ำเบญจพรรณ และป่ำดิบแล้ง ควำมสูงถึง
และล�ำไส้ ประมำณ 1000 เมตร

เอกสารอ้างอิง กระเจียวบัว
Tang, Y., M.G. Gilbert and L.J. Dorr. (2007). Malvaceae. In Flora of China Vol.
12: 283, 285. Curcuma alismatifolia Gagnep.
ไม้ล้มลุกสูงได้ถึง 60 ซม. เหง้ำยำว 3-4 ซม. โคนกำบสีแดง ใบรูปใบหอก ยำว
20-30 ซม. โคนสอบเรียว เส้นกลางมีปื้นสีม่วงอมแดง ก้ำนใบยำว 3-10 ซม.
ช่อดอกออกที่ปลำยยอด ก้ำนช่อยำวได้ถึง 50 ซม. ช่อดอกยำว 15-20 ซม. ใบประดับ
ช่วงล่างสีเขียวหรืออมชมพู รูปรี ยำว 2.5-3 ซม. ใบประดับช่วงปลายช่อสีชมพู
อมม่วง รูปขอบขนำนหรือรูปใบหอก ยำว 6-10 ซม. ดอกสีขำวอมชมพู กลีบบนขนำด
ใหญ่กว่ำกลีบข้ำงเล็กน้อย ยำวเท่ำ ๆ กลีบปำก กลีบปากสีม่วง รูปรี ยำวประมำณ
2.5 ซม. ปลำยจัก 2 พู มีสันนูนตำมยำว 2 สัน สีเหลือง แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน
รูปขอบขนำน ยำวเท่ำ ๆ กลีบดอก ปลำยก้ำนชูอับเรณูเว้ำเข้ำ
พบที่ลำว กัมพูชำ ในไทยพบทำงภำคตะวันออกและภำคตะวันออกเฉียงเหนือ
กระเจี๊ยบมอญ: หูใบรูปเส้นด้ำย ใบรูปฝ่ำมือ กลีบดอกมีสีเข้มตรงกลำง ยอดเกสรเพศเมียมี 5 ตุ่ม ผลรูปทรงกระบอก
(ภำพ: cultivated - RP) ขึ้นเป็นกลุ่มหนำแน่นในป่ำเต็งรังและป่ำดิบแล้ง ดอกอ่อนเป็นผักสดหรือลวกจิ้ม
กับน�้ำพริก เป็นไม้ตัดดอก
กระเจียว, สกุล
Curcuma L. กระเจียวส้ม
วงศ์ Zingiberaceae Curcuma roscoeana Wall.
ไม้ล้มลุกมีเหง้ำ รำกอวบหนำ ใบเรียงเวียน ใบที่โคนลดรูปเป็นกำบ ลิ้นกำบ ชื่อพ้อง Curcuma kurzii King ex Baker
ขนำดเล็ก ช่อดอกแบบช่อเชิงลดออกที่ยอดหรือเหง้า บางครั้งออกก่อนผลิใบ ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 90 ซม. เหง้ำยำว 3-4 ซม. ใบรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยำว
ใบประดับเชื่อมติดกันประมาณกึ่งหนึ่งคล้ายถุง ช่อดอกย่อยแบบวงแถวเดียว มี 16-35 ซม. โคนสอบเรียว กลม หรือเว้าตื้น ก้ำนใบยำว 7-25 ซม. ส่วนมากสีม่วงแดง
2-7 ดอก ใบประดับช่วงปลายมักมีสีสด ส่วนมากไม่มีช่อดอก ดอกมักบำนครั้งละ ช่อดอกออกที่ปลำยยอด ก้ำนช่อยำวได้ถึง 30 ซม. ช่อดอกสั้น หรือยำว 8-15 ซม.
ดอกเดียว ใบประดับย่อยแยกจรดโคน กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอดสั้น ๆ แฉกลึก ใบประดับสีเดียวกัน สีส้มอมน�้าตาล รูปไข่กลับ ยำว 3.5-4.5 ซม. แต่ละใบประดับ
ด้านเดียว ปลายจัก 2-3 แฉก ดอกรูปแตร กลีบดอก 3 กลีบ ยำวเท่ำ ๆ กัน หรือ มี 2-4 ดอก ดอกสีครีม หลอดกลีบดอกยำว 3-3.5 ซม. กลีบบนและกลีบข้ำงยำว
กลีบบนขนำดใหญ่กว่ำ แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันด้านข้างเชื่อมติดก้านชูอับเรณู ประมำณ 1 ซม. กลีบปากมีปื้นสีเหลือง รูปรีกว้ำง ยำวประมำณ 1.5 ซม. กว้ำงได้ถึง
และกลีบปากที่โคน กลีบปำกกลีบกลำงหนำ กลีบข้ำงบำงเรียงซ้อนแผ่นเกสรเพศ 2 ซม. แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปคล้ำยสี่เหลี่ยม ยำว 1.2-1.5 ซม. อับเรณูไม่มีเดือย
ผู้ที่เป็นหมัน ก้ำนชูอับเรณูสั้น อับเรณูติดไหวได้ โคนมักมีเดือย แกนอับเรณูไม่มี สันอับเรณูกลม ขนำดเล็กสีเหลืองใส
รยางค์ รังไข่มี 3 ช่อง ผลแห้งแตกเป็น 3 ซีก
พบที่อินเดีย บังกลำเทศ พม่ำ ในไทยพบทำงภำคเหนือที่แม่ฮ่องสอน เชียงใหม่
สกุล Curcuma มีประมาณ 120 ชนิด ปัจจุบันได้รวมเอาสกุลว่านเข้าพรรษา ล�ำปำง ตำก และภำคตะวันตกเฉียงใต้ที่กำญจนบุรี ขึ้นตำมป่ำเบญจพรรณ ควำมสูง
Smithatris และสกุลว่านเพชรไพรวัลย์ Stahlianthus ไว้ด้วย ในไทยมีกว่า 40 ชนิด ถึงประมำณ 700 เมตร เป็นไม้ประดับ
ส่วน C. longa L. หรือขมิ้น เป็นพืชสวนครัว มีถิ่นกำาเนิดในอินเดีย ชื่อสกุลมา
จากภาษาอาหรับ “kurkum” หมายถึงสีเหลืองของหัวขมิ้น กระเจียวเหลืองแดง
Curcuma bicolor Mood & Larsen
กระเจียวขาว
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 ม. เหง้ำขนำดเล็ก มีขนยาวตามก้านใบ ก้านช่อดอก และดอก
Curcuma parviflora Wall. ใบรูปรีหรือรูปขอบขนำน ยำว 20-35 ซม. โคนเว้าตื้นคล้ายรูปหัวใจ ก้ำนใบยำว
ไม้ล้มลุก สูง 30-50 ซม. เหง้ำสั้น มี 3-5 ใบ รูปขอบขนำนหรือรูปใบหอก ยำว 10-23 ซม. ช่อดอกออกที่โคน ก้ำนช่อสั้น ช่อดอกยำว 7-11 ซม. ใบประดับสี
ได้ถึง 40 ซม. เกลี้ยง ก้ำนใบยำวได้ถึง 10 ซม. ช่อดอกออกที่ยอด ก้ำนช่อยำวได้ถึง เดียวกัน สีส้มเขียวอมขาว รูปไข่ ยำว 3-4 ซม. แต่ละใบประดับมีได้ถึง 4 ดอก
30 ซม. ช่อดอกยำว 4-8 ซม. ใบประดับสีเขียวช่วงปลายสีขาว รูปขอบขนาน ดอกสีเหลืองแดง หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 4 ซม. กลีบบนและกลีบข้ำงรูปใบหอก
ยาวได้ถึง 3 ซม. ดอกสีขาว หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 1.5 ซม. กลีบดอกรูปไข่ ยำว 1.8-2 ซม. กลีบปากรูปไวโอลิน กว้ำงและยำวได้ถึง 2 ซม. แผ่นเกสรเพศผู้
ยำวประมำณ 7 มม. แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปไข่กลับแกมรูปขอบขนำน สั้นกว่ำ
กลีบปำก กลีบปากรูปขอบขนาน ปลายมีปื้นสีม่วงอมน�้าเงิน ขอบจักชายครุย ที่เป็นหมันรูปรี ยำวประมำณ 1.7 ซม. ก้ำนชูอับเรณูยำวประมำณ 8 มม. อับเรณู
ปลายแฉกลึก 2 แฉก อับเรณูไม่มีเดือย รังไข่เกลี้ยง มีเดือย รูปนิ้วมือสั้น ๆ
พบที่อินเดีย พม่ำ ภูมิภำคอินโดจีน และคำบสมุทรมลำยู ในไทยพบทุกภำค พืชถิ่นเดียวของไทย พบทำงภำคเหนือที่ปำงมะผ้ำ จังหวัดแม่ฮ่องสอน ขึ้นริมล�ำธำร
ขึ้นตำมป่ำเบญจพรรณ ป่ำดิบแล้ง และป่ำดิบชื้น ดอกอ่อนเป็นผักสดหรือปรุงสุก ในป่ำเบญจพรรณ ควำมสูงประมำณ 750 เมตร

7

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 7 3/1/16 5:20 PM