Page 30 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กระเช้าคลองพนม

กระเช้าคลองพนม สารานุกรมพืชในประเทศไทย กระเช้าปากเป็ด
Aristolochia kongkandae Phuph. Aristolochia cambodiana Pierre ex Lecomte
ไม้เถำ ใบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนำน ยำว 5-7.5 ซม. เส้นโคนใบข้ำงละ 2-3 เส้น ชื่อพ้อง Aristolochia kerrii Craib, A. dongnaiensis Pierre
เส้นแขนงใบข้ำงละ 2-3 เส้น ก้านใบยาว 3-7 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ ยำว ไม้เถำ ใบรูปไข่แกมสำมเหลี่ยมหรือรูปขอบขนำน ยำว 5-10 ซม. แผ่นใบด้ำนล่ำง
1.5-5 ซม. ก้ำนช่อสั้น มีได้ถึง 10 ดอก ใบประดับรูปขอบขนำน ยำว 1-2 มม. ก้ำนดอก มีขนสั้นนุ่ม เส้นโคนใบข้ำงละ 2 เส้น ก้ำนใบยำว 2-4 ซม. ช่อดอกออกเป็นช่อกระจุก
ยำว 5-7 มม. ดอกสีครีมอมแดง หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 1 ซม. ปลำยกลีบ สั้น ๆ มี 2-8 ดอก ใบประดับรูปขอบขนำน ยำว 0.5-1.2 ซม. ก้ำนดอกยำว 0.5-1 ซม.
บำนออก รูปขอบขนำน ด้านในสีม่วงอมแดง ยำวประมำณ 1.5 ซม. กระเปำะรูปรี ขยำยในผล ดอกสีม่วงอมแดง หลอดกลีบดอกยำว 3-7.5 มม. ด้ำนในสีครีม ปลายกลีบ
ยำวประมำณ 5 มม. เส้ำเกสรยำวประมำณ 1.5 มม. ผลกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง รูปคล้ายเงี่ยงลูกศร ยำว 0.7-1.5 ซม. ปำกหลอดกลีบมีขน กระเปำะรูปรีกว้ำง
5-7 มม. เมล็ดรูปสามเหลี่ยมมีตุ่มกระจาย ไม่มีปีก เกือบกลม ยำว 3-4.5 มม. เส้ำเกสรยำว 1-1.8 มม. ผลรูปรีหรือรูปไข่ ยำว 1.5-2.5 ซม.
พืชถิ่นเดียวของไทย พบที่เขำสกและคลองพนม จังหวัดสุรำษฎร์ธำนี ขึ้นเกำะเลื้อย เมล็ดรูปไข่กลับ ไม่มีปีก ยำว 4-4.5 มม.
ตำมใต้ร่มเงำหน้ำผำหินปูน ควำมสูง 100-200 เมตร ค�ำระบุชนิดตั้งตำมชื่อ พบที่กัมพูชำ และเวียดนำม ในไทยพบแทบทุกภำค ขึ้นตำมป่ำเบญจพรรณ
ดร.ก่องกำนดำ ชยำมฤต นักพฤกษศำสตร์หอพรรณไม้ กรมอุทยำนแห่งชำติ สัตว์ป่ำ เขำหินปูน ควำมสูงถึงประมำณ 1300 เมตร ใบและสิ่งปกคลุมมีควำมผันแปรสูง
และพันธุ์พืช
กระเช้าผีมด
กระเช้าถุงทอง Aristolochia acuminata Lam.
Aristolochia pothieri Pierre ex Lecomte ชื่อพ้อง Aristolochia tagala Cham.
ไม้เถำ เกลี้ยง หรือมีขนละเอียดตามล�าต้น ก้านใบ และช่อดอก ใบรูปไข่กว้าง ไม้เถำ มีขนสั้นนุ่มตามล�าต้น เส้นแขนงใบด้านล่าง ก้านใบ ก้านดอก และ
หรือจัก 3 พู ตื้น ๆ ยำว 11-12 ซม. แผ่นใบมีขนและต่อม เส้นโคนใบข้ำงละ 1 เส้น ปากหลอดกลีบดอก ใบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนำน ยำว 9.5-16.5 ซม. เส้นโคนใบ
ก้ำนใบยำว 3.5-5.2 ซม. ช่อดอกมักแยกแขนง ยำวได้ถึง 6 ซม. ใบประดับรูปไข่ ข้ำงละ 1 เส้น เส้นแขนงใบข้ำงละ 3-4 เส้น ก้ำนใบยำว 3-6 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุก
ยำวประมำณ 1 มม. ก้ำนดอกยำว 6-7 มม. ดอกสีครีมเขียวอมน�้าตาล กลีบปำก แยกแขนง ยำว 3-13 ซม. ใบประดับรูปไข่ ยำว 1.5-3 มม. ก้ำนดอกยำว 5-8 มม.
ด้ำนในสีน�้ำตำลแดงหรือด�ำ หลอดกลีบดอกเรียวแคบ ยำว 0.8-1.6 ซม. ปลำยกลีบ ดอกสีครีม ปำกกลีบสีแดงอมน�้ำตำล หลอดกลีบดอกยำว 0.6-1.2 ซม. ปลำยกลีบ
บำนออก รูปขอบขนำนหรือรูปใบพำย ยำว 1.3-1.8 ซม. กระเปำะรูปไข่กว้ำง รูปขอบขนำนหรือรูปใบหอก ยำว 1.2-2.5 ซม. กระเปำะกลม เส้นผ่ำนศูนย์กลำง
เกือบกลม ยำว 4-8 มม. เส้ำเกสรยำวประมำณ 2 มม. ผลรูปไข่กว้ำง ยำว 4-4.5 ซม. 5-7 มม. ผลรูปรี ยำว 3-5.5 ซม. เมล็ดรูปไข่กลับ ยำว 5-7.5 มม. รวมปีก มีตุ่มด้านเดียว
ก้ำนผลยำว 3-6 ซม. เมล็ดรูปสามเหลี่ยม ยาว 7-8 มม. รวมปีก มีตุ่มด้านเดียว พบที่อินเดีย ศรีลังกำ บังกลำเทศ จีนตอนใต้ พม่ำ ภูมิภำคอินโดจีนและมำเลเซีย
พบในภูมิภำคอินโดจีน ในไทยพบแทบทุกภำค ยกเว้นภำคใต้ ขึ้นตำมป่ำเต็งรัง ออสเตรเลีย ในไทยพบทุกภำค ขึ้นตำมป่ำเต็งรัง ป่ำเบญจพรรณ ป่ำดิบแล้ง และ
ป่ำเบญจพรรณ และป่ำดิบแล้ง หรือเขำหินปูน ควำมสูง 100-400 เมตร ชำยป่ำดิบชื้น ควำมสูงถึงประมำณ 1000 เมตร

กระเช้านางพันธุรัต กระเช้ายะลา
Aristolochia phuphathanaphongiana Do Aristolochia yalaensis Phuph.
ไม้เถำเกำะเลื้อย ใบรูปไข่หรือแกมรูปสำมเหลี่ยม ยำว 3-7 ซม. ปลำยแหลม ไม้เถำล้มลุก มีขนสั้นนุ่มตามล�าต้น และแผ่นใบด้านล่าง ใบรูปไข่ ยำว 7-12 ซม.
เป็นติ่งสั้น ๆ โคนรูปหัวใจลึก แผ่นใบเกลี้ยงทั้งสองด้าน เส้นโคนใบข้ำงละ 2 เส้น เส้นโคนใบข้ำงละ 2-3 เส้น ก้ำนใบยำว 4-6 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ ยำวได้ถึง
เส้นแขนงใบข้ำงละ 3-4 เส้น ก้ำนใบยำว 2-4 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ ยำว 4-5 ซม. 4.5 ซม. ก้ำนช่อสั้น มี 3-5 ดอก ใบประดับรูปขอบขนำนหรือรูปใบหอก ยำว
ก้ำนช่อสั้น มี 2-8 ดอก ใบประดับรูปไข่กว้างหรือรูปหัวใจ ไร้ก้าน หุ้มแกนช่อ ยาว 3.5-5 มม. โคนโอบรอบก้ำนดอก ก้ำนดอกยำวประมำณ 5 มม. ดอกสีครีมอมเขียว
0.8-1.5 ซม. ก้ำนดอกยำว 5-6 มม. ดอกสีม่วงหรืออมน�้ำตำลด�ำ ยำว 2.2-2.8 ซม. มีขนละเอียด ปากหลอดกลีบสีม่วงอมแดง หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 4 มม.
หลอดกลีบดอกยำว 6-8 มม. ปลำยกลีบรูปใบหอก ยำว 1.2-1.5 ซม. ด้านในมี งอขึ้น กลีบรูปใบหอก ยำวประมำณ 1 ซม. ปลายกลีบมน เว้าตื้น ๆ มีขนสั้นนุ่ม
ขนยาวหนาแน่น ปากหลอดมีจุดสีขาว กระเปำะรูปกลม เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 3-4 มม. ด้านใน กระเปำะรูปรีกว้ำง ยำวประมำณ 3 มม. เส้ำเกสรยำวประมำณ 0.8 มม.
เส้ำเกสรยำว 3-4 มม. ผลรูปไข่กว้ำงเกือบกลม ยำว 1.3-1.4 ซม. เมล็ดรูปหัวใจ ผลอ่อนรูปขอบขนำน
ยาว 3-4 มม. ไม่มีปีก พืชถิ่นเดียวของไทย พบทำงภำคใต้ที่บันนังสตำ จังหวัดยะลำ ขึ้นเกำะเลื้อย
พืชถิ่นเดียวของไทย พบที่เขำนำงพันธุรัต จังหวัดเพชรบุรี ขึ้นเกำะบนหินปูน บนเขำหินปูนเตี้ย ๆ ในป่ำดิบชื้น ควำมสูงประมำณ 200 เมตร อนึ่ง ตัวอย่ำงพรรณไม้
ควำมสูง 10-50 เมตร ค�ำระบุชนิดตั้งตำมชื่อนำงลีนำ ผู้พัฒนพงศ์ นักพฤกษศำสตร์ จำกจังหวัดยะลำ (Middleton et al. 3539 - BKF) คล้ำยกระเช้ำยะลำ แต่ช่อดอก
ของหอพรรณไม้ กรมอุทยำนแห่งชำติ สัตว์ป่ำ และพันธุ์พืช ผู้ศึกษำพืชวงศ์กระเช้ำสีดำ สั้นกว่ำเล็กน้อย และดอกสีม่วงอมแดง อำจจะเป็นชนิดเดียวกัน หรือเป็นชนิด
(Aristolochiaceae) ของไทย A. minutiflora Ridl. ex Gamble ที่พบในมำเลเซีย

กระเช้าใบแคบ กระเช้าสีดา, สกุล
Aristolochia perangustifolia Phuph. Aristolochia L.
ไม้เถำ ใบรูปใบหอก ยำว 5.5-8.5 ซม. โคนเว้าลึกรูปหัวใจ แผ่นใบด้ำนล่ำง วงศ์ Aristolochiaceae
มีขนสั้นนุ่มและต่อมกระจำย เส้นโคนใบข้ำงละ 1-2 เส้น ก้ำนใบยำว 1.5-2 ซม. ไม้เถำล้มลุก ไม้เถำเนื้อแข็ง หรือไม้พุ่มทอดนอน ไม่มีหูใบ ใบเรียงเวียน เรียบ
ช่อดอกแบบช่อกระจะ ยำว 5.5-8 ซม. มีขนละอียด ใบประดับรูปแถบ ยำว 6-8 มม. จัก 3 พู หรือรูปฝ่ำมือ ช่อดอกแบบช่อกระจะ ช่อกระจุกหรือช่อแยกแขนง บำงครั้ง
มีขนสั้นนุ่ม ก้ำนดอกยำว 0.6-1.2 ซม. ดอกสีครีม หลอดกลีบดอกยำว 6-8 มม. มีดอกเดียว ออกตำมซอกใบ ปลำยกิ่ง ตำมกิ่ง หรือเถำ ก้านดอกเชื่อมติดรังไข่
ปลายกลีบเรียวแคบรูปแถบ ยาว 2-2.5 ซม. ปลายเรียวแหลม กระเปำะกลม กลีบรวมเชื่อมติดกัน โคนเป็นกระเปาะ ส่วนมากกลม คอดเรียวเป็นหลอด มักงอขึ้น
เส้นผ่ำนศูนย์กลำงประมำณ 4 มม. เส้ำเกสรยำวประมำณ 1.5 มม. ระหว่างยอด ปลายกลีบบานออก เกสรเพศผู้ 6 อัน แนบติดก้านเกสรเพศเมียเป็นเส้าเกสร
เกสรเพศเมียและอับเรณู จัก 6 พู เป็นสันตามยาว รังไข่ใต้วงกลีบ มี 6 ช่อง ส่วนมำกรูปทรงกระบอก มี 6 สัน ยอดเกสรเพศเมียมี
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทำงตะวันออกเฉียงเหนือที่ผำนกเค้ำ จังหวัดขอนแก่น 3 หรือ 6 พู ผลแตกตามรอยประสานจากโคนสู่ปลาย โคนก้านและปลายติดกัน
ผำผึ้ง จังหวัดชัยภูมิ และภำคตะวันตกเฉียงใต้ที่ไทยประจัน จังหวัดรำชบุรี คล้ายกระเช้า เมล็ดจ�ำนวนมำก แบน มีปีกหรือไม่มี ส่วนมากมีตุ่มกระจายด้าน
ขึ้นตำมเขำหินปูน ควำมสูง 200-450 เมตร เดียวหรือสองด้าน

10

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 10 3/1/16 5:21 PM