Page 34 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กระโดน

กระโดน สารานุกรมพืชในประเทศไทย ยำว 5-7 มม. กลีบเลี้ยงหนำ มี 4 กลีบ รูปไข่ ยำว 0.5-1 ซม. เรียงซ้อนเหลื่อม ติดทน
Careya arborea Roxb. ดอกสีเขียวอ่อน มี 4 กลีบ รูปขอบขนำนแกมรูปไข่กลับ ม้วนงอ ยำว 1.5-3.5 ซม.
วงศ์ Lecythidaceae เกสรเพศผู้โคนเชื่อมติดกันประมาณ 1 ซม. ก้ำนชูอับเรณูยำว 2.5-4.5 ซม. โคนสีแดง
อมชมพู จำนฐำนดอกเป็นวง รังไข่ใต้วงกลีบ มี 3-4 ช่อง เกสรเพศเมียรูปเส้นด้ำย
ชื่อพ้อง Careya sphaerica Roxb.
ยำวกว่ำเกสรเพศผู้ ติดทน ผลรูปไข่หรือรูปรี ยำว 3-4 ซม. ผนังชั้นนอกบาง ชั้นกลาง
ไม้ต้น ผลัดใบ อำจสูงได้ถึง 30 ม. แตกกิ่งต�่ำ กิ่งอ่อนเป็นเหลี่ยม หูใบขนำดเล็ก เป็นเส้นใย มีได้ถึง 15 เมล็ด รูปไข่ มี 3-4 เหลี่ยม
ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน รูปไข่กลับกว้ำง ยำว 20-30 ซม. ขอบจักฟันเลื่อย เส้นแขนงใบ พบที่หมู่เกำะนิโคบำร์ของอินเดีย ภูมิภำคมำเลเซีย และนิวกินี ในไทยพบที่
เรียงจรดกันใกล้ขอบใบ ก้านใบคล้ายเป็นครีบ ยำว 1-3 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ เบตง จังหวัดยะลำ ขึ้นตำมชำยป่ำดิบชื้นใกล้ล�ำธำร ควำมสูงประมำณ 300 เมตร
ตั้งขึ้น ออกที่ปลายกิ่งพร้อมผลิใบอ่อน ใบประดับ 3 ใบ ดอกไร้ก้าน กลีบเลี้ยง ใบอ่อนกินได้คล้ำยกระโดน เปลือกใช้ทำแก้โรคผิวหนัง
4 กลีบ เชื่อมติดกันประมาณกึ่งหนึ่ง เรียงซ้อนเหลื่อม ยำว 2-2.5 ซม. ดอกสีขำว
อมเขียว ขอบสีชมพู มี 4 กลีบ รูปขอบขนำน ยำว 4-6 ซม. เกสรเพศผู้จ�านวนมาก สกุล Planchonia Blume มี 9 ชนิด พบที่หมู่เกาะนิโคบาร์และอันดามันของอินเดีย
เชื่อมติดกันประมาณ 1 ซม. สีขำวหรืออมแดง วงนอกยำวกว่ำวงด้ำนใน วงใน ภูมิภาคมาเลเซีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะโซโลมอน ในไทยมี 3 ชนิด พบเฉพาะ
เป็นหมัน ก้ำนชูอับเรณูยำว 2-4.5 ซม. จำนฐำนดอกรูปวงแหวน รังไข่ใต้วงกลีบ ทางภาคใต้ตอนล่าง ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศส Jules Émile
มี 4-5 ช่อง ก้ำนเกสรเพศเมียเรียวยำว ผลสดมีหลำยเมล็ด เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 5-8 ซม. Planchon (1823-1888)
ปลายผลมีกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดจ�ำนวนมำก รูปขอบขนำน แบน ยำวประมำณ 1 ซม.
เอกสารอ้างอิง
พบที่อินเดีย อัฟกำนิสถำน ศรีลังกำ พม่ำ ภูมิภำคอินโดจีน คำบสมุทรมลำยู Pinard, M.A. (2002). Lecythidaceae. In Tree Flora of Sabah and Sarawak Vol.
และฟิลิปปินส์ ในไทยพบทุกภำค ขึ้นตำมป่ำเต็งรัง ป่ำเบญจพรรณ และป่ำดิบแล้ง 4: 124-128.
ควำมสูงถึงประมำณ 1000 เมตร เปลือกหนำทนไฟ เส้นใยจำกเปลือกใช้ท�ำเชือก Prance, G.T. (2012). Lecythidaceae. In Flora of Peninsular Malaysia Vol. 3:
เบำะรองหลังช้ำง ย้อมผ้ำให้สีน�้ำตำลแดง ใบ ดอก และผลอ่อนเป็นผักสด มีปริมำณ 213-217.
oxalic acid สูง อำจท�ำให้เกิดนิ่วในกระเพำะปัสสำวะ เมล็ดและรำกมีพิษ

สกุล Careya Roxb. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Barringtonioideae มี 3 ชนิด พบเฉพาะ
ในเอเชียเขตร้อน ในไทยมีรายงานว่ามีชนิด C. herbacea Roxb. หรือ กระโดนดิน
กระจายทั่วไปตามท้องนา เป็นไม้พุ่มเตี้ย รากหนาอวบ ปัจจุบันหายาก ส่วน C.
valida Kurz พบที่หมู่เกาะอันดามันของอินเดีย ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์
ชาวอังกฤษและเป็นหมอสอนศาสนาในอินเดีย William Carey (1761-1834)
เอกสารอ้างอิง
Prance, G.T. (1998). Careya Roxb. In Plant Resources of South-East Asia
5(3). Timber trees: Lesser-known timbers. Prosea Foundation, Bogor,
Indonesia.
________. (2012). Lecythidaceae. In Flora of Peninsular Malaysia Vol. 3: 211-213.

กระโดนใต้: ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกที่ปลำยกิ่ง แกนช่อและก้ำนดอกหนำ ดอกสีเขียวอ่อน เกสรเพศผู้โคนเชื่อม
ติดกัน โคนก้ำนชูอับเรณูสีแดงอมชมพู (ภำพ: เบตง ยะลำ - RP)
กระแตไต่ไม้, สกุล
Drynaria (Bory) J. Sm.
วงศ์ Polypodiaceae
เฟินขึ้นบนพื้นดิน บนหิน หรืออิงอำศัย เหง้ำสั้นหรือทอดเลื้อย เกล็ดจักซี่ฟัน
ใบส่วนมำกแยกเป็น 2 แบบ ใบประกบต้นไร้ก้าน ติดทน เป็นที่กักเก็บซากพืช
คล้ายตะกร้า ใบแท้แฉกแบบขนนก กลุ่มอับสปอร์ขนำดเล็ก เรียงเป็นแถวตำม
เส้นแขนงใบ อับสปอร์เกลี้ยงหรือมีต่อมขน สปอร์มีหนามหรือตุ่มกลม ๆ
สกุล Drynaria หรือ Basket ferns มีกว่า 50 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขต
ร้อน ในไทยมี 7 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “dryinos” ต้นก่อ หมายถึงใบ
จักเป็นพูคล้ายใบก่อ หลายชนิดมีสรรพคุณด้านสมุนไพร

กระโดน: เรือนยอดแผ่กว้ำง ผลรูปไข่หรือเกือบกลม กลีบเลี้ยงติดทน ช่อดอกแบบช่อกระจะตั้งขึ้น (ภำพซ้ำยบนและ กระแตไต่ไม้
ภำพล่ำง: แม่สะนำม เชียงใหม่ - RP); กระโดนดิน: ไม้พุ่มเตี้ย ช่อดอกออกสั้น ๆ ที่ปลำยกิ่ง (ภำพขวำบน: เนปำล - RP)
Drynaria bonii Christ
กระโดนใต้ เฟินเกำะอิงอำศัย เหง้ำทอดเลื้อย มีเกล็ดหนำแน่น กลางเกล็ดมีสีน�้าตาลด�า
Planchonia valida (Blume) Blume ขอบสีอ่อน รูปไข่ ปลายยาวคล้ายหาง ขอบจักซี่ฟันหรือจักชำยครุย ใบประกบต้น
วงศ์ Lecythidaceae จ�านวนมากเรียงซ้อนเหลื่อมหุ้มเหง้า รูปไข่ ยำว 5-10 ซม. โคนเว้ำรูปหัวใจ ใบจัก
ชื่อพ้อง Pirigara valida Blume เป็นพูแบบขนนก ยำว 30-55 ซม. แฉกลึก รูปใบหอกกลับ ยำว 10-22 ซม. ปลำยแหลม
ไม้ต้น สูงได้ถึง 35 ม. โคนมีพูพอน กิ่งมักเป็นเหลี่ยม รอยแผลใบชัดเจน หูใบรูป หรือยำวคล้ำยหำง โคนเรียวแคบเชื่อมติดกันคล้ำยปีก ก้ำนใบยำว 10-25 ซม. มีปีก
ลิ่มแคบ ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน รูปรีหรือรูปไข่กลับ ยำว 10-20 ซม. ปลำยแหลมยำว แคบ ๆ โคนมีเกล็ดหนำแน่น กลุ่มอับสปอร์รูปกลม ๆ เรียงไม่เป็นระเบียบ 2-4 แถว
โคนสอบจรดก้านใบคล้ายเป็นครีบ ขอบจักฟันเลื่อย ก้ำนใบยำว 1-3 ซม. ช่อดอก ระหว่างเส้นแขนงใบ
แบบช่อกระจะตั้งขึ้น ยำว 6-13 ซม. แกนช่อและก้านดอกหนา ยำว 0.2-1 ซม. พบที่จีน และภูมิภำคอินโดจีน ในไทยพบแทบทุกภำค ยกเว้นภำคใต้ ขึ้นตำม
ใบประดับคล้ำยใบ ใบประดับย่อยรูปขอบขนำน ยำว 0.7-1.5 ซม. ติดทน ฐำนดอก ป่ำดิบแล้ง และป่ำดิบชื้น ควำมสูงถึงประมำณ 1000 เมตร

14

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 14 3/1/16 5:22 PM