Page 39 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กระทิง
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

กระทงลอย: ใบเรียงตรงข้ำม ช่อดอกแบบช่อกระจะ แยกแขนงเป็นคู่ ๆ (ภำพ: ไทยประจัน รำชบุรี - SSi)
กระท่อม
Mitragyna speciosa (Korth.) Havil.
วงศ์ Rubiaceae
ชื่อพ้อง Stephegyne speciosa Korth.
ไม้ต้น สูงได้ถึง 25 ม. หูใบรูปใบหอก ยำวได้ถึง 4 ซม. มีสันกลำง ร่วงเร็ว ใบรูปรี
กระโถนพระราม: กลีบดอกมีจุดสีขำวช่วงโคน แผ่นคล้ำยกะบังด้ำนบนสีขำวหรืออมเหลือง ดอกเพศผู้ (ภำพล่ำง
ซ้ำย) ดอกเพศเมีย (ภำพล่ำงขวำ) (ภำพ: คลองนำคำ ระนอง - HB) หรือรูปไข่ ยำว 12-17 ซม. ปลำยเป็นติ่ง เส้นใบย่อยแบบขั้นบันได ก้ำนใบยำว
2.5-5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่นออกเดี่ยว ๆ ที่ปลำยกิ่ง เส้นผ่ำนศูนย์กลำง
1.5-2.5 ซม. ใบประดับรูปช้อนหุ้มกลีบเลี้ยง ยำว 4-6 มม. หลอดกลีบยำวประมำณ
2 มม. ปลำยจักตื้น ๆ ดอกรูปดอกเข็ม สีชมพู หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 5 มม.
กลีบยำวประมำณ 3 มม. รังไข่เกลี้ยง ยอดเกสรรูปกระบอง ยำว 1-2 มม. ผลรวมแข็ง
เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 2-3 ซม. ผลย่อยรูปรี ยำว 7-9 มม. เมล็ดรูปรี ยำวประมำณ
1 มม. มีปีกบำงที่ปลำยทั้งสองด้ำน (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ กระทุ่มนำ, สกุล)
พบที่คำบสมุทรมลำยู สุมำตรำ บอร์เนียว ฟิลิปปินส์ และนิวกีนี ในไทยพบ
ทำงภำคใต้ ขึ้นตำมป่ำดิบชื้นระดับต�่ำหรือป่ำพรุ ควำมสูงระดับต�่ำ ๆ ใบกระท่อม
มีสำรเสพติด มีฤทธิ์ท�ำให้เคลิบเคลิ้ม เคี้ยวใบสดหรือสูบใบแห้ง
เอกสารอ้างอิง
Ridsdale, C.E. (1978). A revision of Mitragyna and Uncaria (Rubiaceae). Blumea
24: 65.

กระโถนฤๅษี: วงกลีบรวมสีแดง มีตุ่มหรือจุดสีเหลืองกระจำยทั่วแผ่นกลีบ (ภำพดอกเพศผู้ ภำพซ้ำยและภำพขวำบน:
ดอยสุเทพ เชียงใหม่, ภำพดอกเพศเมีย ภำพขวำล่ำง: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่; - HB)
กระทงลอย
Crypteronia paniculata Blume
วงศ์ Crypteroniaceae
ไม้ต้นสูงได้ถึง 30 ม. ใบเรียงตรงข้าม รูปรี รูปไข่ หรือแกมรูปขอบขนำน ยำว
6-22 ซม. ปลำยแหลมยำว ก้ำนใบยำว 4-9 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจะแยกแขนง
เป็นคู่ ยำวได้ถึง 30 ซม. ช่อกระจะยำว 7-20 ซม. ดอกสมบูรณ์เพศหรือมีเพศ
เดียว ดอกสีเขียวหรืออมเหลือง ใบประดับขนำดเล็ก ก้ำนดอกยำว 1-3 มม. หลอด
กลีบเลี้ยงกว้ำง 2-3 มม. มี 5 กลีบรูปสำมเหลี่ยมขนำดเล็ก ไม่มีกลีบดอก เกสร
เพศผู้ 5 อัน เรียงสลับกลีบเลี้ยง ยำว 3-5 มม. เป็นหมันในดอกเพศเมีย รังไข่มี
2-3 ช่อง ลดรูปในดอกเพศผู้ ผลแห้งแตก รูปไข่ แบน ยำว 2-4 มม. มีขนประปรำย กระท่อม: หูใบมีสันกลำง ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกเดี่ยว ๆ ที่ปลำยกิ่ง (ภำพ: cultivated - RP)
กลีบเลี้ยง เกสรเพศผู้ และเกสรเพศเมียติดทน เมล็ดขนำดเล็กจ�ำนวนมำก กระทิง
พบที่อินเดีย บังกลำเทศ พม่ำ ภูมิภำคอินโดจีนและมำเลเซีย และฟิลิปปินส์ Calophyllum inophyllum L.
ในไทยพบทุกภำค ขึ้นตำมป่ำดิบแล้ง และป่ำดิบชื้น ควำมสูงถึงประมำณ 1000 เมตร วงศ์ Calophyllaceae
ใบมีสรรพคุณเป็นยำสมำน แก้โรคผิวหนัง
ไม้ต้น มักสูงไม่เกิน 15 ม. ชันสีเหลืองอมเขียว ใบเรียงตรงข้าม รูปรีหรือ
สกุล Crypteronia Blume บางครั้งอยู่ภายใต้วงศ์ Penaeaceae หรือ Lythraceae รูปไข่กลับ ยำว 8-15 ซม. ปลายกลมหรือเว้าตื้น แผ่นใบหนา เส้นแขนงใบจ�านวนมาก
มี 7 ชนิด พบในจีน และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมา ก้ำนใบยำว 1-3 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงสั้น ๆ ตำมซอกใบ ก้ำนดอกยำว
จากภาษากรีก “krypto” ซ่อน และ “eros” รัก อาจหมายถึงไม่มีกลีบดอก 1.5-4 ซม. กลีบเลี้ยงคล้ายกลีบดอก มีจ�านวนอย่างละ 4 กลีบ สีขำว กลีบเลี้ยง
ยำวประมำณ 8 มม. คู่นอกกลม คู่ในรูปไข่กลับ กลีบดอกรูปไข่กลับ ยำว 1-1.2 ซม.
เอกสารอ้างอิง ปลำยกลม เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ก้ำนชูอับเรณูยำว 4-5 มม. อับเรณูสีเหลือง
Qin, H. and A.R. Brach. (2007). Crypteroniaceae. In Flora of China Vol. 13: 292. ก้ำนเกสรเพศเมียยำว 6-7 มม. ยอดเกสรรูปโล่ ผลสด มีเมล็ดเดียว เส้นผ่ำนศูนย์กลำง
Santisuk, T. (1992). Crypteroniaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(4): 431-432. ประมำณ 2.5 ซม. สุกสีเหลือง เมล็ดขนำดใหญ่

19

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 19 3/1/16 5:23 PM