Page 44 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กระบาก
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

มีขนประปรำย ก้ำนเกสรเพศเมียยำว 2-2.5 มม. ยอดเกสรจัก 3 พู หลอดกลีบมี
ขนประปรำย ปีกยำว ยำว 11-13 ซม. ปีกสั้น ยำว 1-1.5 ซม. ผลเส้นผ่ำนศูนย์กลำง
1-1.3 ซม. มีขนหรือเกลี้ยง
พบที่คำบสมุทรมลำยู บอร์เนียว สุมำตรำ และภำคใต้ตอนล่ำงของไทยที่
นรำธิวำส ขึ้นกระจำยห่ำง ๆ ในป่ำดิบชื้น ควำมสูง 150-900 เมตร คล้ำยกับช้ำม่วง
แต่จ�ำนวนเส้นแขนงใบมีน้อยและเส้นใบไม่ชัดเจนเท่ำช้ำม่วง

กระบากทอง
Anisoptera curtisii Dyer ex King
ไม้ต้น สูงได้กว่ำ 40 ม. มีเกล็ดรังแค ต่อม และขนรูปดาวสีน�้าตาลอมเหลือง
ตามกิ่งอ่อน ตาใบ หูใบ แผ่นใบด้านล่าง ช่อดอก และกลีบเลี้ยง หูใบยำว 3-7 มม.
ใบรูปรีถึงรูปใบหอก ยำว 5-15 ซม. เส้นแขนงใบข้ำงละ 12-25 เส้น ก้ำนใบยำว
กระบกกรัง: กลีบเลี้ยงขยำยเป็นปีกยำว 2 ปีก รูปใบพำย ปีกสั้น 3 ปีก (ภำพ: เขำใหญ่ นครนำยก - MP) 1-2.5 ซม. ช่อดอกยำว 5-10 ซม. กลีบเลี้ยงยำวประมำณ 1.5 มม. กลีบดอกรูปใบหอก
กระบาก, สกุล แกมรูปไข่ ยำวประมำณ 7 มม. เกสรเพศผู้มี 25 อัน รยางค์ยาวประมาณ 3 เท่า
ของอับเรณู ฐานก้านเกสรเพศเมียรูปทรงกระบอก ยำวประมำณ 1 มม. มีขนรูปดำว
Anisoptera Korth. สั้น ๆ ก้ำนเกสรเพศเมียแยก 3 แฉก ปีกยำว ยำว 7-12 ซม. ปีกสั้น ยำว 1.3-3 ซม.
วงศ์ Dipterocarpaceae ก้ำนผลยำว 3-5 มม. ผลเส้นผ่ำนศูนย์กลำง 1-1.3 ซม. ผิวเกลี้ยงหรือแตกระแหง
ไม้ต้นขนำดใหญ่ โคนต้นมีพูพอน เปลือกในเรียงเป็นชั้น ชันใส หูใบรูปใบหอก เป็นสะเก็ดเล็กน้อย มีขนสั้นนุ่ม
ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน เส้นแขนงใบมักเรียงจรดกันเป็นเส้นขอบใน ช่อดอกแบบ พบที่พม่ำตอนล่ำง คำบสมุทรมลำยู สุมำตรำ และภำคใต้ตอนล่ำงของไทยที่
ช่อแยกแขนง ก้ำนดอกสั้น กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอด กลีบคู่นอกยำวและ ยะลำ นรำธิวำส และสตูล ขึ้นหนำแน่นในป่ำดิบชื้น ควำมสูงถึงประมำณ 850 เมตร
แคบกว่ำ 3 กลีบในเล็กน้อย เรียงซ้อนเหลื่อมที่โคน ดอกสีครีมหรือสีขำว มี 5 กลีบ บำงครั้งมีรำยงำนลูกผสมระหว่ำงกระบำกและกระบำกทองที่คำบสมุทรมลำยู
ร่วงแยกกัน เกสรเพศผู้ส่วนมำกมี 15-40 อัน เรียง 3 วง ก้ำนชูอับเรณูสั้น รูปเส้นด้ำย อย่ำงไรก็ตำม ทำงภำคใต้ตอนล่ำงพบเฉพำะกระบำกทอง
อับเรณูคู่ในสั้นกว่าคู่นอก แกนอับเรณูมีรยางค์เป็นติ่งสั้น ๆ หรือรูปเส้นด้าย
รังไข่กึ่งใต้วงกลีบ ฐานก้านยอดเกสรเพศเมีย (stylopobium) รูปทรงกระบอก เอกสารอ้างอิง
Ashton, P.S. (1982). Dipterocarpaceae. In Flora Malesiana Vol. 9: 327-337.
หรือคล้ายจาน ก้านเกสรเพศเมียแยก 3 แฉก หรือยอดเกสรจัก 3 พู ผลเปลือกแข็ง Pooma, R. and M. Newman. (2001). Checklist of Dipterocarpaceae in Thailand.
เมล็ดเดียว ปลำยมีติ่ง หลอดกลีบเลี้ยงหุ้มเกือบทั้งผล กลีบเลี้ยงขยำยเป็นปีกยำว Thai Forest Bulletin (Botany) 29: 112-116.
2 ปีก มีเส้นปีก 3 เส้น ปีกสั้น 3 ปีก โคนเรียงจรดกัน Smitinand, T., J.E. Vidal and P.H. Hô. (1990). Dipterocarpaceae. Flore du
Cambodge, du Laos et du Vietnam 25: 11-16.
สกุล Anisoptera อยู่ภายใต้เผ่า Dipterocarpeae ที่โคนกลีบเลี้ยงในผลเรียงจรดกัน
แยกเป็น sect. Anisoptera (กระบาก และกระบากทอง) และ sect. Glabrae
(กระบากแดง และช้าม่วง) ตามความยาวของรยางค์ที่แกนอับเรณู ก้านและฐาน
ก้านเกสรเพศเมีย มีประมาณ 10 ชนิด พบที่บังกลาเทศ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน
และมาเลเซีย ในไทยมี 4 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “anisos” ไม่เท่ากัน และ
“pteros” ปีก ตามลักษณะของปีกที่ไม่เท่ากัน

กระบาก
Anisoptera costata Korth.
ไม้ต้น สูงได้ถึง 50 ม. กิ่งอ่อนมีเกล็ดรังแคหนำแน่น หูใบยำวได้ถึง 1 ซม. ใบรูปรี
หรือรูปขอบขนำน ยำว 5-18 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีขนรูปดาวสีเขียวเทาหนาแน่น
หรือประปราย เส้นแขนงใบข้ำงละ 12-25 เส้น ก้ำนใบส่วนมำกยำว 1-2.5 ซม.
ช่อดอกยำวได้ถึง 20 ซม. แต่ละช่อย่อยมีประมำณ 5 ดอก กลีบเลี้ยงยำวประมำณ
กระบาก: ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง กลีบเลี้ยงเรียงซ้อนเหลื่อมที่โคน แกนอับเรณูมีรยำงค์ยำว ฐำนก้ำนเกสรเพศเมีย
3 มม. ด้ำนนอกมีขน กลีบดอกรูปขอบขนำน ยำว 0.7-1 ซม. เกสรเพศผู้มี 25-40 อัน รูปทรงกระบอก ก้ำนเกสรเพศเมียแยก 3 แฉก (ภำพดอก: สังขละบุรี กำญจนบุรี - MP; ภำพผล: บึงกำฬ - NS)
อับเรณูยำวประมำณ 1 มม. รยางค์ยาว 2-4 เท่าของอับเรณู ฐานก้านเกสรเพศเมีย
รูปทรงกระบอก ยำวประมำณ 3 มม. มีขนรูปดำวสั้น ก้ำนเกสรเพศเมียแยก 3 แฉก
หลอดกลีบเลี้ยงมีขน ปีกยำว ยำว 10-15 ซม. ปีกสั้น ยำว 1-2.5 ซม. ผลเส้นผ่ำนศูนย์กลำง
ประมำณ 1 ซม. มีขนสั้นนุ่ม
พบที่พม่ำ ภูมิภำคอินโดจีน คำบสมุทรมลำยู บอร์เนียว สุมำตรำ ชวำ และฟิลิปปินส์
ในไทยพบทุกภำค ขึ้นตำมป่ำดิบแล้งและป่ำดิบชื้น ขึ้นหนำแน่นบำงพื้นที่ ควำมสูง
ถึงประมำณ 700 เมตร มีควำมผันแปรสูงโดยเฉพำะสิ่งปกคลุม

กระบากแดง
Anisoptera laevis Ridl.
ไม้ต้น สูงได้ถึง 40 ม. กิ่งเกลี้ยง หูใบยำว 5-7 มม. ใบรูปรีถึงรูปใบหอก หรือ
แกมรูปไข่ ยำว 5.5-10 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีเกล็ดสีน�้าตาลแดง เส้นแขนงใบ
ข้างละ 10-14 เส้น เรียงจรดกันไม่ชัดเจนใกล้ขอบใบ ก้ำนใบยำว 1.5-2 ซม.
ช่อดอกยำว 7-13 ซม. กลีบเลี้ยงยำว 1-2 มม. ด้ำนนอกมีขน กลีบดอกรูปรี ยำว กระบากทอง: เส้นแขนงใบจ�ำนวนมำก เรียงจรดกันเป็นเส้นขอบใน แผ่นใบด้ำนล่ำงมีเกล็ดรังแคสีน�้ำตำลอมเหลือง
4-5 มม. เกสรเพศผู้มี 15 อัน รยางค์เป็นติ่งแหลม ฐานก้านเกสรเพศเมียรูปจาน (ภำพซ้ำย: นรำธิวำส - MP); กระบากแดง: แผ่นใบด้ำนล่ำงมีเกล็ดสีน�้ำตำลแดง เส้นแขนงใบข้ำงละ 10-14 เส้น หลอด
กลีบเลี้ยงหุ้มผลจนมิด ปีกยำว 2 ปีก เส้นปีก 3 เส้น ปีกสั้น 3 ปีก (ภำพขวำ: นรำธิวำส - MP)

24

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 24 3/1/16 5:24 PM