Page 41 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

4-5 มม. หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 2 ซม. กลีบดอกรูปไข่กลับ ยำวประมำณ กระทือลิง สารานุกรมพืชในประเทศไทย กระทุงบวบเหลี่ยม
1 ซม. แผ่นเกสรเพศผู้ด้ำนข้ำงที่เป็นหมันรูปรีแคบ ยำว 1.2-1.4 ซม. กลีบปาก Globba schomburgkii Hook. f.
ห่อเป็นถุง ยำวประมำณ 2.5 ซม. สีขำว มีปื้นและจุดสีแดงกระจาย เกสรเพศผู้ยำว วงศ์ Zingiberaceae
ประมำณ 1 ซม. อับเรณูมีขนด้ำนหลัง ไม่มีสันอับเรณู (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ กระชำย, สกุล)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบที่เขำใหญ่ จังหวัดปรำจีนบุรี และที่แก่งกระจำน ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 60 ซม. เหง้ำขนำดเล็ก ลิ้นกำบสั้น ใบรูปขอบขนำนหรือ
จังหวัดเพชรบุรี ขึ้นตำมสันเขำในป่ำดิบแล้ง และป่ำดิบเขำ ควำมสูง 900-1300 เมตร รูปใบหอก ยำว 15-20 ซม. ใบช่วงโคนต้นขนำดเล็ก แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้นนุ่ม
ก้ำนใบสั้น ช่อดอกแบบช่อกระจะ ส่วนมากแยกแขนง โค้งลง ยำวได้ถึง 10 ซม.
คล้ำยกับ B. parvula (Wall. ex Baker) Kuntze แต่ไม่มีรำกสะสมอำหำร ซอกใบ ใบประดับช่วงโคนยำวประมำณ 1 ซม. มีหัวย่อยสีขาวผิวเป็นตุ่ม ใบประดับช่วงปลำย
และใบประดับมีเมือกใสชัดเจน ยำว 5-6 มม. แต่ละช่อแขนงมี 4-5 ดอก เรียง 2 แถว ใบประดับย่อยรูปรี ยำว
3-6 มม. ก้ำนดอกสั้น กลีบเลี้ยงยำว 4-6 มม. ปลำยตัด จักตื้น ๆ 3 แฉก ดอกสีส้ม
กระทือลิง หลอดกลีบดอก ยำว 1-1.5 ซม. มีขนสั้นนุ่ม กลีบดอก 3 กลีบ รูปไข่ ยำวประมำณ 4 มม.
Boesenbergia parvula (Wall. ex Baker) Kuntze แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปขอบขนำน ยำวประมำณ 1.2 ซม. กลีบปากรูปสามเหลี่ยม
ชื่อพ้อง Gastrochilus parvulus Wall. ex Baker กางออกสองข้าง โคนมีจุดสีส้ม เกสรเพศผู้ โค้งลง ยำวประมำณ 2.5 ซม. ปลาย
ไม้ล้มลุก รากสะสมอาหารเรียวยาว ยำวได้ถึง 13 ซม. ล�ำต้นสั้น กาบใบคล้าย อับเรณูแฉกรูปดาวข้างละ 2 แฉก ผลจัก 3 พู ผิวขรุขระ ยำวประมำณ 6 มม.
ลูกฟูก ลิ้นกำบยำว 5 มม. ใบรูปไข่ ยำวได้ถึง 10 ซม. แผ่นใบด้านบนมักมีปื้นสีเข้ม (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ว่ำนทับทิมสยำม, สกุล)
ด้านล่างบางครั้งมีปื้นสีม่วงอมแดง ไร้ก้ำนหรือก้ำนยำวได้ถึง 2 ซม. ช่อดอกออก พบที่อินเดีย พม่ำ จีนตอนใต้ ภูมิภำคอินโดจีน และคำบสมุทรมลำยู ขึ้นตำม
ตามซอกกาบ รูปกระสวย ยำวได้ถึง 4 ซม. มีเมือก ดอกสีขำว ใบประดับรูปใบหอก ป่ำเบญจพรรณ และป่ำดิบเขำ ควำมสูงถึงประมำณ 1000 เมตร
ยำวประมำณ 3 ซม. หลอดกลีบดอกยำว 2.5-3.5 ซม. กลีบดอกรูปไข่ ยำวประมำณ เอกสารอ้างอิง
1 ซม. กลีบปากเป็นถุงรูปรีกว้าง ยำวประมำณ 2.5 ซม. มีปื้นสีแดงช่วงปลาย Larsen K. (1972). Studies in the genus Globba in Thailand. Notes from the
และจุดสีแดงช่วงโคน มีถ้วยรองอับเรณู แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันด้ำนข้ำงรูปไข่กลับ Royal Botanic Garden, Edinburgh 31: 237.
ยำวประมำณ 7 มม. เกสรเพศผู้ยำวประมำณ 9 มม. อับเรณูมีขนต่อม ไม่มีสันอับเรณู Sabu, M. (2006). Zingiberaceae and Costaceae of South India. Kerala, India.
(ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ กระชำย, สกุล) Indian Association for Angiosperm Taxonomy, Calicut University.
Wu, D. and K. Larsen. (2000). Zingiberaceae. In Flora of China Vol. 24: 359.
พบที่พม่ำ ลำว ในไทยส่วนมำกพบทำงภำคเหนือ และภำคตะวันตกเฉียงใต้
ขึ้นตำมป่ำดิบแล้ง และป่ำดิบเขำ ควำมสูงถึงประมำณ 1500 เมตร

เอกสารอ้างอิง
Larsen, K. (1997). Further studies in the genus Boesenbergia (Zingiberaceae).
Nordic Journal of Botany 17(4): 361-363.
Sirirugsa, P. (1992). A revision of the genus Boesenbergia Kuntze (Zingiberaceae)
in Thailand. Natural History Bulletin of the Siam Society 40: 84.

กระทือลิง: ช่อดอกแบบกระจะ แยกแขนง โค้งลง ดอกเรียง 2 แถว หัวย่อยสีขำวผิวเป็นตุ่ม ปลำยอับเรณูแฉกรูปดำว
ข้ำงละ 2 แฉก (ภำพ: กำญจนบุรี - PK)
กระทุงบวบเหลี่ยม
Aristolochia baenzigeri B. Hansen & Phuph.
วงศ์ Aristolochiaceae
ไม้เถำเนื้อแข็ง เปลือกเป็นคอร์ก ล�ำต้นมีสันนูน ใบออกตามข้อ รูปหัวใจ ยำว
กระทือเมือก: แผ่นใบด้ำนล่ำงสีแดงม่วง ช่อดอกสั้น ภำยในใบประดับมีเมือกใส กลีบปำกมีปื้นและจุดสีแดง (ภำพ: 14-23.5 ซม. แผ่นใบด้ำนล่ำงมีขนอุย เส้นโคนใบข้ำงละ 2 เส้น เส้นแขนงใบข้ำงละ
แก่งกระจำน เพชรบุรี - PK) 3-4 เส้น เส้นแขนงใบย่อยแบบร่ำงแห ก้ำนใบยำว 7.5-12.5 ซม. มีขนสั้นนุ่ม ไม่มี
หูใบเทียม ช่อดอกส่วนมากออกที่โคนต้น มี 2-3 ดอก ก้ำนช่อยำว 0.5-1.5 ซม.
ก้ำนดอกยำว 1.5-2 ซม. เชื่อมติดรังไข่ที่ยำว 2.5-3 ซม. มีขนสั้นนุ่มหนำแน่น
ดอกด้ำนนอกมีเส้นร่ำงแหสีชมพูอมแดง มีขนสั้นนุ่ม กลีบด้านในสีแดงสด โคนด้ำนใน
หลอดกลีบสีเหลืองอ่อน กระเปำะยำว 5.5-6 ซม. กว้ำง 3 ซม. หลอดกลีบยำวประมำณ
2 ซม. ปลำยแผ่ออกกว้ำง จักเว้าตื้น ๆ 3 พู เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 8 ซม.
เส้ำเกสรยำวประมำณ 7 มม. ยอดเกสรเพศเมียจัก 3 พู ผลรูปแถบ ยำวได้ถึง 34 ซม.
มี 6 สัน สีน�้ำตำลอมเทำ เมล็ดไม่มีปีก ยำวประมำณ 1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่
กระเช้ำสีดำ, สกุล)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบเฉพำะทำงภำคเหนือที่อ�ำเภอปำย จังหวัดแม่ฮ่องสอน
ขึ้นตำมป่ำดิบแล้ง ควำมสูง 800-1000 เมตร ชื่อชนิดตั้งตำม Dr. Hans Bänziger
ชำวสวิตเซอร์แลนด์ อำจำรย์ประจ�ำภำควิชำกีฏวิทยำ มหำวิทยำลัยเชียงใหม่

เอกสารอ้างอิง
Hansen, B. and L. Phuphathanaphong. (1999). Two new species of Aristolochia
กระทือลิง: ล�ำต้นสั้น กำบใบคล้ำยลูกฟูก แผ่นใบด้ำนบนมีปื้นสีเข้ม ด้ำนล่ำงสีม่วงอมแดง กลีบปำกเป็นถุงรูปรีกว้ำง (Aristolochiaceae) from Thailand. Nordic Journal Botany 19(5): 575-579.
มีปื้นแดงช่วงปลำยและจุดแดงช่วงโคน (ภำพช่อดอกและล�ำต้น: เชียงใหม่, ภำพถิ่นที่อยู่: พม่ำ; - JM)

21

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 21 3/1/16 5:23 PM