Page 40 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กระทืบยอบ
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พบที่แอฟริกำ อินเดีย ศรีลังกำ พม่ำ ไห่หนำน ไต้หวัน ญี่ปุ่น กัมพูชำ เวียดนำม 4-7 มม. ติดทน ยาวกว่าผลได้ถึง 2 เท่า ดอกสีเหลืองมักมีเส้นกลีบสีม่วง รูปใบหอก
ภูมิภำคมำเลเซีย ออสเตรเลีย และหมู่เกำะแปซิฟิก ในไทยพบทำงภำคตะวันออก ยำว 5-7 มม. ปลำยตัดหรืิอเว้ำตื้น ผลรูปรี ยำว 3-4 มม. มีขนแข็งเอนและขนต่อม
เฉียงใต้ และภำคใต้ ขึ้นตำมชำยหำด ชำยป่ำใกล้ชำยฝั่งทะเล ควำมสูงระดับต�่ำ ๆ ตำมสัน แต่ละซีกมีประมำณ 3 เมล็ด
เป็นไม้ประดับให้ร่มเงำ ดอกมีกลิ่นหอม เมล็ดให้น�้ำมัน เรียกว่ำ Tamanu oil ใช้ใน พบที่แอฟริกำ อินเดีย ศรีลังกำ จีนตอนใต้ พม่ำ ภูมิภำคอินโดจีนและมำเลเซีย
อุตสำหกรรมผลิตสบู่ ผลิตภัณฑ์เสริมควำมงำม และเป็นสมุนไพร ฟิลิปปินส์ ในไทยพบทุกภำค ขึ้นตำมที่โล่ง ควำมสูงถึงประมำณ 500 เมตร

สกุล Calophyllum L. เดิมอยู่ภายใต้วงศ์ Clusiaceae ปัจจุบันแยกมาอยู่ในวงศ์
เดียวกับสกุล Mammea และ Mesua และอีกกว่า 10 สกุล ในไทยมี 17 ชนิด ชื่อสกุล กระทืบยอบ
มาจากภาษากรีก “kalos” สวยงาม และ “phyllon” ใบ ตามลักษณะของใบ Biophytum umbraculum Welw.
ชื่อพ้อง Biophytum petersianum Klotzsch
เอกสารอ้างอิง
Li, X.W., J. Li and P. Stevens. (2007). Clusiacese. In Flora of China Vol. 13: 39. ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 15 ซม. ใบประกอบมีใบย่อย 3-9 คู่ แกนกลำงยำวได้ถึง
3.5 ซม. ใบย่อยรูปรี รูปไข่ หรือเกือบกลม เบี้ยว ยำว 2-8 มม. เส้นแขนงใบมีจ�ำนวน
ไม่มำก เกือบตั้งฉำกเส้นกลำงใบ ไร้ก้ำน ช่อดอกไร้ก้านหรือมีก้านยาวได้ถึง 3 ซม.
ออกแน่นที่ยอด ก้ำนดอกยำว 1-3 มม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยำว 3-5 มม.
ติดทน ดอกสีเหลืองอมส้ม โคนด้านในสีเหลือง กลีบรูปใบหอก ยำว 0.6-1 ซม.
ปลำยกลม ผลรูปรีหรือรูปไข่ ยำว 3-4 มม. แต่ละซีกมี 3-4 เมล็ด
พบที่แอฟริกำ มำดำกัสกำร์ อินเดีย จีนตอนใต้ พม่ำ เวียดนำม ภูมิภำคมำเลเซีย
นิวกินี และฟิลิปปินส์ ในไทยพบทุกภำค ขึ้นตำมป่ำเต็งรัง ป่ำดิบแล้ง หรือชำยป่ำดิบ
ชื้น ควำมสูงถึงประมำณ 1200 เมตร
เอกสารอ้างอิง
กระทิง: ใบเรียงตรงข้ำม เส้นแขนงใบจ�ำนวนมำก กลีบเลี้ยงและกลีบดอกคล้ำยกัน สีขำว เกสรเพศผู้จ�ำนวนมำก
ผลสด ปลำยมีติ่งแหลม (ภำพ: cultivated - RP) Liu, Q. and M. Watson. (2008). Oxalidaceae. In Flora of China Vol. 11: 2.
Veldkamp, J.F. (1970). Oxalidaceae. In Flora of Thailand Vol. 2(1): 16-23.
กระทืบยอบ, สกุล
Biophytum DC.
วงศ์ Oxalidaceae
ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่มขนำดเล็ก ใบประกอบปลำยคู่ เรียงเวียนที่ปลำยยอดหรือ
ปลำยกิ่ง ปลายมีรยางค์ คู่ปลำยใหญ่กว่ำคู่ล่ำง ไวต่อกำรสัมผัส ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม
ออกที่ยอด กลีบดอกและกลีบเลี้ยง 5 กลีบ กลีบเลี้ยงติดทน กลีบดอกเชื่อมติดกัน
ที่ปลำยก้ำนกลีบ เกสรเพศผู้ 10 อัน เรียง 2 วง วงนอกก้านชูอับเรณูสั้น หนา รังไข่ กระทืบยอบ: B. adiantoides ล�ำต้นแตกกิ่ง ใบย่อยจ�ำนวนมำก ดอกสีขำว โคนกลีบด้ำนในสีเหลือง (ภำพ: สิงหนคร
มี 5 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 3-6 เม็ด เรียงสลับเป็น 2 แถว เกสรเพศเมียมี 5 อัน สงขลำ - RP)
ผลแห้งแตกกลางพู แตกจรดโคนเป็นรูปดาว 5 แฉก เมล็ดส่วนมำกมีปุ่มเล็ก ๆ กระจำย
สกุล Biophytum มีประมาณ 50 ชนิด พบทั่วไปในเขตร้อน ในไทยมี 5 ชนิด
ใน Flora of China ระบุว่า B. fruticosum Blume พบในไทยด้วย ซึ่งคล้ายกับ
B. adiantoides Wight ex Edgew. & Hook. f. ที่ต้นแตกกิ่งและดอกสีขาว แต่
จำานวนใบย่อยน้อยกว่า ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “bios” ชีวิต และ “phyton”
พืช หมายถึงใบและผลไวต่อการสัมผัส หลายชนิดมีสรรพคุณด้านสมุนไพร
กระทืบยอบ: B. sensitivum ใบย่อยปลำยและโคนตัด เส้นแขนงใบจ�ำนวนมำก ช่อดอกมีขนหนำแน่น ผลแห้งแตก
กระทืบยอบ เป็น 5 ซีก (ภำพดอก: กรุงเทพฯ, ภำพผล: เชียงใหม่; - RP)
Biophytum adiantoides Wight ex Edgew. & Hook. f.
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 30 ซม. มักแตกกิ่งด้ำนข้ำง ใบประกอบมีใบย่อย 18-27 คู่
แกนกลำงใบประกอบยำว 9-22 ซม. ใบย่อยไร้ก้ำน รูปรีหรือขอบขนำน เบี้ยว
ยำว 0.9-2.2 ซม. แผ่นใบมีขนแข็งเอน ก้ำนช่อดอกยำว 5-19.5 ซม. มีขนกระจำย
ใบประดับขนำดเล็ก เรียงหนำแน่น ก้ำนดอกยำว 0.5-1.7 ซม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก
ยำว 4-6 มม. ดอกสีขาว โคนสีเหลือง กลีบรูปใบหอก ยำว 0.9-1 ซม. ผลรูปรี ยำว
3-4 มม. แต่ละซีกมี 2-3 เมล็ด
พบที่พม่ำ ภูมิภำคอินโดจีน และคำบสมุทรมลำยูตอนบน ในไทยพบทำงภำคเหนือ
และภำคใต้ ส่วนมำกขึ้นริมล�ำธำรในป่ำเบญจพรรณที่มีหินปูน และป่ำดิบชื้น ควำมสูง กระทืบยอบ: B. umbraculum ใบย่อยโคนเบี้ยว เส้นแขนงใบจ�ำนวนไม่มำก ดอกแบบช่อซี่ร่มเป็นกระจุกสั้น ๆ
ถึงประมำณ 350 เมตร หรือมีก้ำนช่อ ช่วงโคนกลีบดอกสีเข้ม (ภำพ: ห้วยขำแข้ง อุทัยธำนี - PK)

กระทืบยอบ กระทือเมือก
Biophytum sensitivum (L.) DC. Boesenbergia gelatinosa K. Larsen
ชื่อพ้อง Oxalis sensitiva L. วงศ์ Zingiberaceae
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 35 ซม. ใบประกอบมีใบย่อย 7-14 คู่ แกนกลำงยำว 5-16 ซม. ไม้ล้มลุก สูง 5-10 ซม. ไม่มีรากสะสมอาหาร กำบใบยำว 3-4 ซม. ลิ้นกำบ
ใบย่อยรูปไข่กลับแกมรูปเคียว ยำว 0.8-1.8 ซม. ปลายและโคนตัด เส้นแขนงใบ ยำว 1-2 มม. ใบรูปใบหอก ยำว 10-18 ซม. แผ่นใบด้านล่างสีแดงม่วง มีขนสั้นนุ่ม
จ�านวนมาก เบี้ยว ก้ำนใบสั้นมำก ช่อดอกยาวได้ถึง 14 ซม. มีขนแข็งเอนและ ซอกใบและใบประดับมีเมือกใส ช่อดอกสั้น ใบประดับ 6-7 ใบ ยำว 1.2-2 ซม.
ขนต่อมหนาแน่น ก้ำนดอกยำว 1.5-3.5 มม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยำว แกนช่อยำวประมำณ 1 ซม. ใบประดับย่อยยำว 0.5-1 ซม. หลอดกลีบเลี้ยงยำว

20

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 20 3/1/16 5:23 PM