Page 48 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กล้วยกบ

กล้วยกบ สารานุกรมพืชในประเทศไทย
Cyrtandra wallichii (C. B. Clarke) B. L. Burtt
ชื่อพ้อง Cyrtandra decurrens de Vriese var. wallichii C. B. Clarke
ไม้ล้มลุก หรือไม้พุ่มเตี้ย ส่วนมำกสูง 30-60 ซม. มีขนสั้นสีน�้าตาลแดงหนาแน่น
ตามกิ่งอ่อน แผ่นใบด้านล่าง ใบประดับ และกลีบเลี้ยง ใบรูปใบหอกกลับ ยำว
17-33 ซม. ขอบจักฟันเลื่อยถี่ โคนสอบเรียว แผ่นใบด้านบนย่น มีขนประปรำย
ไร้ก้ำน ก้ำนช่อดอกและก้ำนดอกสั้น ใบประดับสีเขียวหรือม่วงแดงหรืออมเขียว
เชื่อมติดกันคล้ายรูปถ้วยที่ขอบด้านเดียว แผ่นใบประดับรูปไข่กว้ำง ยำว 1-2 ซม.
ขอบจักฟันเลื่อย ด้ำนนอกมีตุ่มหนำแน่น ย่น กลีบเลี้ยงสีเดียวกับใบประดับ
หลอดกลีบยำว 1-1.5 ซม. ปลายแยก 2 แฉก รูปไข่กว้ำง ยำวประมำณ 5 มม.
ปลำยเรียวแหลม ดอกสีขาว โคนมีจุดหรือแถบสีม่วงแดง หลอดกลีบดอกยำว
1.5-2 ซม. ด้านนอกมีขนคล้ายไหมสีน�้าตาลหนาแน่น กลีบรูปไข่ ยำว 4-7 มม.
เกสรเพศผู้ยำวประมำณ 1 ซม. ก้านชูอับเรณูคดงอ อันที่เป็นหมันยำว 1-2 มม. กล้วยกบ: มีขนสั้นสีน�้ำตำลแดงหนำแน่นตำมล�ำต้น แผ่นใบด้ำนบนย่น ใบประดับเชื่อมติดกันคล้ำยรูปถ้วยที่ขอบ
ผลรูปทรงกระบอก ยำว 1.2-2.5 ซม. ติดเป็นกระจุก 2-5 ฝัก ผิวมีตุ่ม ด้ำนเดียว ขอบจักฟันเลื่อย ดอกสีขำว โคนมีแถบสีม่วงแดง ผลรูปทรงกระบอก ติดเป็นกระจุก (ภำพ: นรำธิวำส - MP)
พบที่คำบสมุทรมลำยู และภำคใต้ตอนล่ำงของไทยที่นรำธิวำส ขึ้นตำมริม
ล�ำธำรหรือโขดหินในป่ำดิบชื้น ควำมสูงถึงประมำณ 300 เมตร

กล้วยกระแต, สกุล
Cyrtandra J. R. Forst. & G. Forst.
วงศ์ Gesneriaceae
ไม้พุ่มหรือไม้ล้มลุก ใบส่วนมำกเรียงตรงข้ำม พบน้อยที่เรียงเวียน บำงครั้ง กล้วยกระแต: มีขนยำวสีน�้ำตำลแดงหนำแน่นตำมกิ่งอ่อน แผ่นใบด้ำนล่ำง ปลำยกลีบเลี้ยงยำวคล้ำยหำง ติดทน
ใบตรงข้ำมขนำดไม่เท่ำกันหรือลดรูป ช่อดอกแบบช่อกระจุกซ้อน ออกตามซอกใบ ด้ำนนอกมีขนกระจำย ปลำยผลเรียวแหลม เกลี้ยงหรือมีขนสั้นประปรำย (ภำพ: ยะลำ - RP)
ใบประดับมี 1 คู่ แยกหรือเชื่อมติดกัน กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอดยำว มี 5 แฉก กล้วยคุนหมิง
บำงครั้งเชื่อมติดกันคล้ำยมี 2-3 แฉก ดอกรูปหลอดหรือรูปแตร แยกเป็นกลีบบน Ensete lasiocarpum (Franch.) Cheesman
2 กลีบ กลีบล่าง 3 กลีบ เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์มี 2 อัน อันที่เป็นหมัน 3 อัน
จำนฐำนดอกรูปถ้วย รังไข่มีช่องเดียว พลำเซนตำตำมแนวตะเข็บ ก้ำนเกสรเพศเมีย วงศ์ Musaceae
เรียวยำว ยอดเกสรจัก 2 พู ตื้น ๆ ติดทน ผลสดมีหลำยเมล็ด แห้งไม่แตก เมล็ด ชื่อพ้อง Musa lasiocarpa Franch., Musella lasiocarpa (Franch.) C. Y. Wu ex
ขนำดเล็กจ�ำนวนมำก H. W. Li
ไม้ล้มลุก แตกกอ เหง้ำทอดนอน สูงไม่เกิน 60 ซม. ล�ำต้นเทียมเส้นผ่ำนศูนย์กลำง
สกุล Cyrtandra อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Didymocarpoideae มีมากกว่า 600 ชนิด ประมำณ 15 ซม. กำบติดทน ใบรูปขอบขนำนหรือรูปใบหอก ยำวได้ถึง 50 ซม.
นับว่าเป็นสกุลขนาดใหญ่ที่สุดในวงศ์ Gesneriaceae พบที่หมู่เกาะนิโคบาร์ของ ปลำยแหลม โคนกลม แผ่นใบด้ำนล่ำงมีนวล ช่อดอกตั้งขึ้น ยำว 20-25 ซม. โคน
อินเดีย ไต้หวัน ญี่ปุ่น ภูมิภาคมาเลเซีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทย แผ่กว้าง ใบประดับส่วนมากมีสีเหลือง ปลำยแหลม ติดทน แต่ละใบประดับมี
มีประมาณ 8 ชนิด พบเฉพาะทางภาคใต้ โดยเฉพาะทางตอนล่าง ชื่อสกุลมาจาก 8-10 ดอก เรียง 2 แถว กลีบรวมที่เชื่อมติดกันรูปไข่แกมรูปขอบขนำน ปลำยแยก
ภาษากรีก “kyrtos” โค้ง และ “andros” เพศผู้ หมายถึงก้านชูอับเรณูหดตัวโค้งงอ เป็น 5 แฉก ตื้น ๆ กลีบรวมที่แยกปลำยเว้ำตื้น มีติ่งแหลม ผลรูปไข่ ยำวประมำณ
และด้านหลังอับเรณูแตกออก 3 ซม. มีขนหนาแน่น เมล็ดจ�ำนวนมำก สีน�้ำตำลเข้ม เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 6-7 มม.
ขั้วเมล็ดสีขาว (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ กล้วยผำ, สกุล)
กล้วยกระแต ถิ่นก�ำเนิดในจีนแถบมณฑลยูนนำน ขึ้นที่ควำมสูง 1500-2500 เมตร ในไทย
Cyrtandra dispar DC. พบปลูกเป็นไม้ประดับ ทั้งต้นใช้เลี้ยงสุกร แยกเป็น var. rubribracteata Zhen
ไม้พุ่ม สูง 1-2 ม. มีขนยาวสีน�้าตาลแดงหนาแน่นตามกิ่งอ่อน เส้นแขนงใบ Ghong Li & H. Ma (ภำยใต้สกุล Musella) ปลีสีแดง แตกหน่อและมีผลน้อย
ด้านล่าง ช่อดอก และใบประดับ กิ่งแก่มีสะเก็ดสีน�้าตาล ใบตรงข้ามลดรูปเป็น กว่ำต้นที่มีปลีสีเหลือง
เกล็ดดูคล้ายเรียงเวียน ใบรูปใบหอกกลับ โค้งเล็กน้อย เบี้ยว ยำว 16-31 ซม. เอกสารอ้างอิง
ปลำยแหลมยำว ขอบจักซี่ฟันห่ำง ๆ มีติ่งหนำม โคนรูปลิ่ม เบี้ยว ก้ำนใบยำว 1-1.5 ซม. Wu, D. and W.J. Kress. (2000). Musaceae (Musella lasiocarpa). In Flora of
ช่อดอกสั้น ก้ำนดอกยำว 0.6-1 ซม. ใบประดับสีเขียวอมเหลืองโคนไม่เชื่อมติดกัน China Vol. 24: 315.
รูปไข่หรือแกมรูปใบหอก ยำว 5-7 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยำว 4-5 มม. กลีบยำว
3-5 มม. ปลำยกลีบยำวคล้ำยหำง ติดทน ด้ำนนอกมีขนหนำแน่น ดอกสีขาว
กลางกลีบมีแถบสีส้มอมน�้าตาล หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 1 ซม. ด้ำนนอก
มีขนกระจำย กลีบยำว 1.4-1.6 ซม. ปลำยกลีบกลม เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 3-4 มม.
เกสรเพศผู้ยำวประมำณ 6 มม. อันเป็นหมันยำวประมำณ 1 มม. ผลรูปรี ยำว 1-1.5 ซม.
ปลำยเรียวแหลม เกลี้ยงหรือมีขนสั้นประปรำย
พบที่คำบสมุทรมลำยู สุมำตรำ และภำคใต้ของไทยที่นครศรีธรรมรำช พัทลุง ตรัง
ยะลำ และนรำธิวำส ขึ้นตำมริมล�ำธำรในป่ำดิบชื้น ควำมสูง 100-600 เมตร

เอกสารอ้างอิง
Bramley, G.L.C., A. Weber and Q.C.B. Cronk. (2004). The genus Cyrtandra
(Gesneriaceae) in Peninsular Malaysia and Singapore. Edinburgh Journal
of Botany 60(3): 331-360.
Burtt, B.L. (2001). Thailand: annotated checklist of Gesneriaceae. Thai Forest
Bulletin (Botany) 29: 90. กล้วยคุนหมิง: ช่อดอกสั้น ตั้งขึ้น ใบประดับสีเหลือง ปลำยแหลม ดอกเรียง 2 แถว (ภำพ: cultivated - RP)

28

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 28 3/1/16 5:24 PM