Page 29 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

โคนเรียวแคบเป็นร่อง อับเรณูเรียงขนำนกัน แตกตำมยำวหรือมีรูเปิดที่ปลำย สารานุกรมพืชในประเทศไทย กระชิด
ไม่มีเดือย รังไข่มี 3 ช่อง ผลแห้งแตกเป็น 3 ซีก เมล็ดมีเยื่อหุ้มจักเป็นครุย

สกุล Boesenbergia มีมากกว่า 60 ชนิด พบในเอเชียเขตร้อน ในไทยมีมากกว่า
25 ชนิด ชื่อสกุลตั้งตาม Clara Boesenberg น้องสาวของ Otto Kuntze (1843-1907)
นักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน

กระชาย
Boesenbergia rotunda (L.) Mansf.
ชื่อพ้อง Curcuma rotunda L.
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 ม. เหง้าและรากสีน�้าตาลอมเหลือง รากยาวได้ถึง 6 ซม.
โคนกำบใบขยำยออก ใบรูปขอบขนำนหรือรูปใบหอก ยำวได้ถึง 50 ซม. ก้ำนใบยำว
7-16 ซม. ช่อดอกออกที่ยอด ยำวได้ถึง 6 ซม. มีได้ถึง 10 ดอก ใบประดับรูปขอบขนำน
กระชายเขาพังงา: แผ่นใบด้ำนบนมีปื้นสีอ่อนตำมเส้นกลำงใบ ด้ำนล่ำงสีเงิน ดอกสีขำวอมเหลือง กลีบปำกเป็นถุง
ยำวประมำณ 3.5 ซม. หลอดกลีบดอกยำวประมำณ 4 ซม. โคนก้านชูอับเรณูมีต่อม ปลำยกลีบมีแถบเส้นสีแดง (ภำพดอก: พังงำ, ภำพต้น: ระนอง; - JM)
2 ต่อม ดอกสีขำว รูปขอบขนำน ยำวประมำณ 2 ซม. กลีบปำกรูปใบพำย ยำวประมำณ
2 ซม. มีรอยย่นสีแดง ชมพู หรือม่วง ปลายกลีบเรียบหรือเว้าตื้น โคนด้านในมี กระชิด
จุดแดง แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปใบพำย ยำวประมำณ 1.5 ซม. เส้นกลีบบำงใส Blachia siamensis Gagnep.
อับเรณูโค้งเล็กน้อย สันอับเรณูรูปสามเหลี่ยมพับงอกลับ วงศ์ Euphorbiaceae
พบในเอเชียเขตร้อน เป็นพืชอำหำรและสมุนไพร ลักษณะล�ำต้น ใบ และสีดอก
มีควำมผันแปรสูง ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. มีขนสั้นนุ่มตามก้านใบ ช่อดอก รังไข่ และผล ใบรูปสี่เหลี่ยม
ข้าวหลามตัดแกมรูปไข่ ยำว 2-4.5 ซม. ขอบมีขนครุย เส้นกลำงใบนูนทั้งสองด้ำน
ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ยำว 1.5-2 ซม. ดอกเพศผู้เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 4-5 มม. ก้ำนดอก
กระชายเขาพังงา ยำว 1-1.5 ซม. กลีบเลี้ยงและกลีบดอกกลม ขนำดประมำณ 1.5 มม. เกสรเพศผู้มี
Boesenbergia ochroleuca (Ridl.) Schltr. 14-21 อัน ก้ำนชูอับเรณูยำวประมำณ 3 มม. ดอกเพศเมียเส้นผ่ำนศูนย์กลำง
ชื่อพ้อง Gastrochilus ochroleucus Ridl. 1-3.5 มม. ก้ำนดอกยำว 0.5-2.3 ซม. กลีบเลี้ยงรูปสำมเหลี่ยม ยำว 2-4 มม. ขอบมี
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 60 ซม. ไม่มีเหง้า รำกยำวได้กว่ำ 10 ซม. กำบใบยำว 3-5 ซม. ขนครุย ยอดเกสรเพศเมียยำว 5-6 มม. ผลแห้งแตก มี 3 พู เส้นผ่ำนศูนย์กลำง
ลิ้นกำบยำวประมำณ 7 มม. ใบรูปใบหอก ยำวได้ถึง 17 ซม. โคนกลม แผ่นใบด้านบน 0.8-1 ซม. เมล็ดรูปรี ยำวประมำณ 6 มม.
มีปื้นสีอ่อนตามเส้นกลางใบ ด้านล่างสีเงินหรืออมม่วง ก้ำนใบยำว 3 ซม. ช่อดอก พบที่ไห่หนำน ในไทยพบกระจำยห่ำง ๆ ทำงภำคตะวันออกเฉียงใต้ที่ชลบุรี
ออกที่ยอด รูปกระสวย ยำวประมำณ 4 ซม. มี 7-8 ดอก ใบประดับสีเขียวอ่อน และภำคตะวันตกเฉียงใต้ที่เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ขึ้นตำมเขำหินปูนหรือหินแกรนิต
รูปขอบขนำน ยำวประมำณ 2.8 ซม. ดอกสีขาวอมเหลือง หลอดกลีบดอกยำว เตี้ย ๆ ควำมสูงไม่เกิน 100 เมตร
ประมำณ 2.5 ซม. กลีบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนำน ยำวประมำณ 1.2 ซม. กลีบปาก
เป็นถุง รูปกลม เส้นผ่ำนศูนย์กลำงประมำณ 2 ซม. มีแถบเส้นสีแดง โคนมีจุดสีแดง สกุล Blachia Baill. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Crotonoideae แยกมาจากสกุล Croton
2 จุด ด้านนอกมีขนต่อม ปลำยกลีบพับลง ย่น เส้นกลีบโปร่งแสง เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน มี 12 ชนิด พบในเอเชียเขตร้อน ในไทยมี 2 ชนิด อีกชนิดคือ กระเลียงฟาน
รูปไข่กลับ ยำวประมำณ 9 มม. ด้ำนนอกมีขนต่อม เกสรเพศผู้ยำวประมำณ 8 มม. B. andamanica (Kurz) Hook. f. ก้านใบ ช่อดอก รังไข่ และผลเกลี้ยง มีเขต
สันอับเรณูเว้ำตื้น จัก 3 พู มีขนต่อม การกระจายพันธุ์ุ์กว้างกว่า ชื่อสกุลตั้งตาม M. Blache เพื่อนของ Henri Ernest
Baillon (1827-1895) นักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศส
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทำงภำคใต้ที่ระนอง พังงำ ขึ้นบนเขำหินปูนในป่ำดิบชื้น
ควำมสูงระดับต�่ำ ๆ เอกสารอ้างอิง
Li, B. and M.G. Gilbert. (2008). Euphorbiaceae (Blachia). In Flora of China Vol.
เอกสารอ้างอิง 11: 269-270.
Larsen, K. and S.S. Larsen. (2006). Gingers of Thailand. Queen Sirikit Botanical Phattarahirankanok, K. and K. Chayamarit. (2005). Euphorbiaceae (Blachia). In
Garden Organization. Chiang Mai. Flora of Thailand Vol. 8(1): 126-130.
Sirirugsa, P. (1987). Three new species and one new combination in Boesenbergia
(Zingiberaceae) from Thailand. Nordic Journal of Botany 7: 421-425.
________. (1992). A revision of the genus Boesenbergia Kuntze (Zingiberaceae)
in Thailand. Natural History Bulletin of Siam Society 40: 67-90.

กระชิด: ลักษณะวิสัยเป็นไม้พุ่มเตี้ย ขอบใบมีขนครุย ก้ำนใบและผลมีขนสั้นนุ่ม ผลจัก 3 พู เกสรเพศเมียติดทน
(ภำพวิสัย: กุยบุรี ประจวบคีรีขันธ์ - MP; ภำพผล: ห้วยยำง ประจวบคีรีขันธ์ - RP)

กระชาย: ช่อดอกออกที่ยอด กลีบปำกรูปใบพำย มีรอยย่นสีแดง ชมพู หรือม่วง ปลำยกลีบเว้ำตื้น โคนด้ำนในมีจุดแดง
อับเรณูโค้งเล็กน้อย สันอับเรณูรูปสำมเหลี่ยมพับงอกลับ (ภำพ: cultivated - JM) กระเลียงฟาน: ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ผลเกลี้ยง (ภำพ: ประจวบคีรีขันธ์; ภำพช่อดอกเพศผู้ - NP, ภำพผล - RP)

9

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 9 3/1/16 5:21 PM