Page 31 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

สกุล Aristolochia มีประมาณ 500 ชนิด พบในเขตร้อน ในไทยมีพืชพื้นเมือง สารานุกรมพืชในประเทศไทย กระเช้าหนู
22 ชนิด และเป็นไม้ประดับประมาณ 5 ชนิด ผลมีสาร Aristolochic acid มีพิษสูง
มีการนำารากของพืชสกุลกระเช้าสีดาหลายชนิดมาขายเป็นสมุนไพรลดน้ำาหนัก
ในชื่อ ไคร้เครือ ใบหลายชนิดเป็นอาหารหนอนผีเสื้อ ชื่อกระเช้าสีดาเป็นชื่อที่
ใช้เรียก A. indica L. ของอินเดียและศรีลังกา มีนำาเข้ามาปลูกบ้างในไทยแต่ไม่
แพร่หลายมากนัก ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “aristos” ดีที่สุด และ “locheia”
การกำาเนิด หมายถึงพืชที่ี่มีสรรพคุณด้านสมุนไพรช่วยให้คลอดง่าย

กระเช้าหนู
Aristolochia helix Phuph.
ไม้เถำทอดเลื้อย ล�าต้นเรียงซิกแซก มีขนยาวตามล�าต้น แผ่นใบด้านล่าง
และก้านดอก ใบรูปไข่กว้ำง ยำว 0.8-1.5 ซม. โคนรูปหัวใจ แผ่นใบด้านบนสาก
เส้นโคนใบข้ำงละ 1-2 เส้น ก้ำนใบ 2-5 มม. ช่อดอกมีดอกเดียว ไม่มีใบประดับ กระเช้านางพันธุรัต: ใบรูปไข่แกมสำมเหลี่ยม ใบประดับคล้ำยรูปหัวใจ ไร้ก้ำน ติดทน กลีบดอกด้ำนในมีขนหนำแน่น
ก้ำนดอกยำว 4-5 มม. ดอกสีครีมอมน�้ำตำล มีขนละเอียดด้ำนใน ปำกหลอดกลีบ ผลรูปไข่กว้ำงเกือบกลม มี 6 สัน (ภำพ: เขำนำงพันธุรัต เพชรบุรี - RP)
สีม่วงอมแดง หลอดกลีบดอกยำว 5-9 มม. ปลำยกลีบรูปขอบขนำน ยำว 7-8 มม.
ปลำยมน กระเปำะรูปเกือบกลม ยำว 2-2.5 มม. เส้ำเกสรยำวประมำณ 1.5 มม.
ผลรูปกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 7 มม. เมล็ดคล้ำยรูปหัวใจ ยำวประมำณ
3 มม. เรียบหรือมีตุ่มประปรายด้านเดียว
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทำงภำคใต้ที่พังงำ กระบี่ ขึ้นบนเขำหินปูน ควำมสูงระดับ
ต�่ำ ๆ

เอกสารอ้างอิง
Do, T., C. Neinhuis and S. Wanke. (2014). New synonym of Aristolochia cambodiana
Pierre ex Lecomte. Thai Forest Bulletin (Botany) 42: 96-99.
Do, T., C. Neinhuis, S. Wanke and R. Pooma. (2015). Aristolochia phuphathana-
phongiana: a new species from southwestern Thailand. Nordic Journal of
Botany 33: 567-571. doi 10.1111/njb.00889
Phuphathanaphong, L. (1987). Aristolochiaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(1): 1-31.
________. (2006). New taxa of Aristolochia (Aristolochiaceae) from Thailand.
Thai Forest Bulletin (Botany) 34: 179-194. กระเช้าใบแคบ: กลีบรวมสีเขียวอ่อน ปำกกลีบสีแดงอมน�้ำตำล ปลำยเรียวแคบรูปแถบ (ภำพ: ผำผึ้ง ชัยภูมิ - NT)

กระเช้าปากเป็ด: ช่อดอกออกเป็นกระจุกตำมซอกใบ กลีบรวมสีม่วงอมแดง ปลำยกลีบคล้ำยเงี่ยงลูกศร (ภำพ:
ดอยหัวหมด ตำก; ภำพดอก - RP; ภำพผล - PK)

กระเช้าคลองพนม: ขึ้นเกำะเลื้อยตำมหน้ำผำหินปูน ก้ำนใบยำว กลีบด้ำนในสีเข้ม ผลขนำดเล็ก (ภำพ: เขำสก
สุรำษฎร์ธำนี; ภำพซ้ำย - PK, ภำพขวำ - RP)

กระเช้าผีมด: ใบรูปขอบขนำน เส้นโคนใบข้ำงละ 1 เส้น แผ่นใบเกลี้ยง ดอกสีครีมอมน�้ำตำล ปำกกลีบสีแดงอม
น�้ำตำลเรียวยำว (ภำพ: เชียงใหม่ - RP)

กระเช้าถุงทอง: ใบรูปไข่กว้ำง หรือจักเป็นพูตื้น ๆ เส้นโคนใบข้ำงละ 1 เส้น ดอกหนำแน่นหรือประปรำย ผลแห้ง กระเช้ายะลา: ช่อดอกแบบช่อกระจะ กลีบรวมสีครีมอมเขียว (ภำพซ้ำย: บันนังสตำ ยะลำ - RP); ชนิดที่คล้ำยกับ
แตกคล้ำยกระเช้ำ (ภำพ: เลย - PK) กระเช้ำยะลำ แต่ช่อดอกสั้น และดอกสีม่วงอมแดง หรืออำจเป็น A. minutiflora (ภำพขวำ: ยะลำ - RP)

11

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 11 3/1/16 5:21 PM