Page 56 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ก่อเดือย
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

แบบขั้นบันได ขอบใบเรียบหรือจักซี่ฟัน ก้านใบเป็นข้อ ช่อดอกเพศผู้แบบช่อ ก่อแดง
หำงกระรอก ตั้งขึ้น ใบประดับและใบประดับย่อยขนำดเล็ก ร่วงเร็ว กลีบรวม 6 กลีบ Quercus kingiana Craib
ขนำดเล็ก ดอกเพศผู้ออกเดี่ยวหรือเป็นกระจุก เกสรเพศผู้ส่วนมำกมี 12 อัน เป็นหมัน
ในดอกเพศเมีย ดอกเพศเมียออกเดี่ยวหรือเป็นกระจุก 3-7 ดอกในแต่ละกาบ ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. ใบรูปรี รูปขอบขนำน หรือแกมรูปไข่ ยำว 8-20 ซม.
รังไข่ใต้วงกลีบ มี 3 ช่อง เป็นหมันในดอกเพศผู้ มักมีขน แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ขอบจักช่วงครึ่งบนของแผ่นใบ เส้นแขนงใบข้ำงละ 9-14 เส้น จรดขอบใบ ก้ำนใบ
ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่ม ก้ำนเกสรเพศเมีย 3 อัน ผลแบบเปลือกแข็งเมล็ดเดียว ยำว 1-4 ซม. ช่อดอกเพศผู้ยำว 10-15 ซม. ช่อดอกเพศเมียออกเป็นกระจุก 3-10 ช่อ
มี 1-4 ผลในแต่ละกาบ กำบแห้งแตกหรือแยกออก มีหนามกระจุก หนามเป็นตุ่ม ตั้งตรง ยาว 1-3 ซม. ผลรูปไข่ ปลายบุ๋ม กว้ำง 1.5-3.5 ซม. สูง 1.4-2.5 ซม. รวมกำบ
หรือผิวเรียบเรียงเป็นวง มีขนคล้ายไหม กาบรูปกรวยกลับหุ้มเกินกึ่งหนึ่ง เกล็ดหนาเรียงสลับ
พบที่จีนตอนใต้ พม่ำ ในไทยพบทำงภำคเหนือ และภำคตะวันออกเฉียงเหนือ
สกุล Castanopsis มี 110-120 ชนิด ส่วนใหญ่พบในเอเชียเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ขึ้นตำมป่ำเบญจพรรณ ป่ำดิบเขำ และป่ำสนเขำ ควำมสูง 500-2100 เมตร เนื้อไม้
ในไทยมี 33 ชนิด ชื่อสกุลหมายถึงคล้ายกับสกุล Castanea ซึ่งมาจากภาษากรีก นิยมใช้ท�ำถังหมักแอลกอฮอล์
“kastana” ที่ใช้เรียก เกาลัด C. sativa Mill. หรือ Chesnut tree
ก่อตลับ
ก่อเดือย Quercus rex Hemsl.
Castanopsis acuminatissima (Blume) A. DC. ชื่อพ้อง Cyclobalanopsis rex (Hemsl.) Schottky
ชื่อพ้อง Castanea acuminatissima Blume ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. ใบรูปรี รูปขอบขนำน หรือแกมรูปไข่ ยำว 9-30 ซม.
ไม้ต้น สูงได้ถึง 40 ม. ใบรูปรีหรือรูปขอบขนำน ยำว 5.5-13 ซม. ขอบจักซี่ฟัน ขอบจักห่าง ๆ ช่วงปลายใบ หรือเรียบ แผ่นใบด้ำนล่ำงมีนวล เส้นแขนงใบข้ำงละ
ช่วงปลายใบ แผ่นใบด้านล่างสีเขียวเทาหรือสีน�้าตาล ดอกเพศผู้และเพศเมีย 12-22 เส้น ก้ำนใบยำว 1-3 ซม. ช่อดอกเพศผู้ยำว 5-15 ซม. ช่อดอกเพศเมียยาว
ส่วนมากแยกคนละช่อ ช่อดอกยำว 8-15 ซม. ช่อดอกเพศผู้แตกแขนงจ�ำนวนมำก 1-2 ซม. มี 2-3 ดอก ผลรูปกลมแป้น กว้ำง 3-5 ซม. สูง 1.5-2.5 ซม. รวมกำบ
ดอกส่วนมำกออกเดี่ยว ๆ ช่อดอกเพศเมียส่วนมำกไม่แตกแขนง ผลรูปกลมหรือ ผลอ่อนมีขนสั้นนุ่ม กาบหุ้มผลช่วงโคน เกล็ดเชื่อมติดกัน เรียง 5-7 วง
รูปไข่ กว้ำง 0.8-1.3 ซม. สูง 1-1.5 ซม. รวมกำบหุ้ม กาบหุ้มทั้งผล ผิวมีหนามโค้ง
พบที่อินเดีย พม่ำ จีนตอนใต้ ลำว เวียดนำม และภำคเหนือของไทยที่เชียงใหม่
เล็กน้อย แต่ละกำบมีผลเดียว และตำก ขึ้นตำมป่ำดิบเขำหรือที่โล่งบนเขำหินปูน ควำมสูง 900-1600 เมตร
พบที่อินเดีย พม่ำ ไต้หวัน ญี่ปุ่น ภูมิภำคอินโดจีนและมำเลเซีย นิวกินี ขึ้นตำม
ป่ำดิบชื้น ป่ำดิบแล้ง และป่ำดิบเขำ ควำมสูง 800-1400 เมตร ไม้นิยมใช้เพำะ เอกสารอ้างอิง
เห็ดหอม ผลคั่วกินเนื้อข้ำงใน Huang, C., Y. Zhang and B. Batholomew. (1999). Fagaceae. In Flora of China
Vol. 4: 370, 379, 390.
Phengklai, C. (2008). Fagaceae. In Flora of Thailand Vol. 9(3): 352, 373-377.
เอกสารอ้างอิง
Huang, C., Y. Zhang and B. Batholomew. (1999). Fagaceae. In Flora of China
Vol. 4: 317.
Phengklai, C. (2008). Fagaceae. In Flora of Thailand Vol. 9(3): 180-187.

ก่อเดือย: แผ่นใบด้ำนล่ำงสีน�้ำตำล ช่อดอกเพศผู้แตกแขนง กำบหุ้มทั้งผล ผิวมีหนำมโค้งเล็กน้อย แต่ละกำบมีผลเดียว
(ภำพ: ปัว น่ำน - SSi) ก่อแดง: กิ่งมีช่องอำกำศ ผลรูปไข่ ปลำยบุ๋ม กำบหุ้มผลเกินกึ่งหนึ่ง เกล็ดหนำเรียงสลับ (ภำพ: เชียงใหม่ - SSi)
ก่อแดง, สกุล
Quercus L.
วงศ์ Fagaceae
ไม้ต้น แยกเพศร่วมต้น แยกช่อบนกิ่งเดียวกัน กิ่งมักมีช่องอำกำศ ส่วนมำกมี
ขนสั้นนุ่มตำมกิ่งอ่อน หูใบ แผ่นใบด้ำนล่ำง ก้ำนใบ ช่อดอก และกลีบรวม หูใบ
ขนำดเล็ก ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน ส่วนมากขอบจักซี่ฟันหรือจักเป็นพู เส้นแขนงใบย่อย
แบบขั้นบันได ช่อดอกเพศผู้แบบช่อหางกระรอกห้อยลง บำงครั้งแยกแขนง ช่อดอก ก่อตลับ: ขอบใบจักห่ำง ๆ ผลกลมแป้น กำบหุ้มผลช่วงโคน เกล็ดเชื่อมติดกันเรียงเป็นวง (ภำพ: อุ้มผำง ตำก - RP)
เพศเมียแบบช่อเชิงลดออกเดี่ยว ๆ ใบประดับขนำดเล็ก ดอกเพศผู้ออกเดี่ยว ๆ ก่อตาหมูหลวง
หรือเป็นกระจุก เรียงห่ำง ๆ บนแกนช่อ กลีบรวม 4-7 กลีบ ขนำดเล็ก เกสรเพศผู้ Lithocarpus lindleyanus (Wall. ex A. DC.) A. Camus
4-7 อัน ส่วนมำกไม่มีรังไข่ที่เป็นหมัน ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ กลีบรวม 5-6 กลีบ
รังไข่ใต้วงกลีบ ส่วนมำกมี 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ก้ำนเกสรเพศเมียส่วนมำก วงศ์ Fagaceae
มี 3 อัน ผลแบบเปลือกแข็งเมล็ดเดียว มีกำบหุ้ม ใบประดับคล้ายเกล็ดเรียงซ้อน ชื่อพ้อง Quercus lindleyana Wall. ex A. DC.
เหลื่อมเรียงเป็นชั้น ๆ ส่วนมากมีขนสั้นนุ่ม ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. ใบรูปไข่กลับหรือแกมรูปขอบขนำน ยำว 13-28 ซม. ก้ำนใบ
ยำว 1-2 ซม. ช่อดอกตั้งขึ้น แยกแขนง ช่อดอกเพศผู้ยำว 6-15 ซม. ช่อดอกเพศเมีย
สกุล Quercus มีประมาณ 600 ชนิด ส่วนมากพบในเขตอบอุ่นทางซีกโลกเหนือ ยำว 10-40 ซม. ดอกออกเป็นกระจุก 3-10 ดอก ผลรูปกรวย กว้ำง 1.2-1.5 ซม.
ทั้งในอเมริกา ยุโรป เอเชีย และแอฟริกาตอนบน ในไทยมีประมาณ 30 ชนิด สูง 2-2.5 ซม. รวมกำบ ผิวเกลี้ยงมีนวลเล็กน้อย โคนเชื่อมติดกันหรือแยก กาบหุ้มผล
ชื่อสกุลเป็นภาษาละตินโบราณที่ใช้เรียกพืชกลุ่มนี้ ไม่เกินกึ่งหนึ่ง เกล็ดเรียงสลับ (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ก่อด�ำ, สกุล)

36

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 36 3/1/16 5:26 PM