Page 61 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ยาวได้ถึง 30 ซม. ขอบจักซี่ฟัน ก้านใบยาว 0.2-2 ซม. ช่อดอกส่วนมากยาวได้ถึง กะทกรก, สกุล สารานุกรมพืชในประเทศไทย กะทกรกสยาม
27 ซม. แผ่กว้าง ก้านช่อยาวได้ถึง 10 ซม. ดอกสีเขียวอ่อนหรืออมเหลือง ก้านดอก Passiflora L.
ยาว 0.5-1.5 มม. กลีบเลี้ยงรูปถ้วยยาวประมาณ 2 มม. ปลายจักตื้น ๆ กลีบดอก วงศ์ Passifloraceae
ยาว 3-4 มม. แฉกลึกประมาณกึ่งหนึ่ง หลอดเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันยาว 1.2-2.2 มม.
โคนแยกกัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 1 มม. ก้านเกสรเพศเมียยาว 1-2 มม. ไม้เถา ไม่มีมือจับ หูใบขนาดเล็ก ใบเรียงเวียน ช่อดอกแบบช่อกระจุกออก
ผลจักเป็นพูเล็กน้อย เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.9-1 ซม. ผลแก่สีน�้าตาลแดง ตามซอกใบ ตรงข้ามช่อบางครั้งมีมือจับ ใบประดับขนาดเล็กหรือเชื่อมติดกัน
พบตั้งแต่อินเดีย ถึงออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทุกภาค ขึ้น กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจ�านวนอย่างละ 5 กลีบ แยกกัน ส่วนมากเรียงซ้อนเหลื่อม
หลากหลายสภาพป่า ความสูงถึงประมาณ 2000 เมตร คล้ายกับ กระตังใบแดง บางครั้งไม่มีกลีบดอก กะบังเรียงเป็นวง รูปเส้นด้าย เป็นรยางค์ หรือเป็นเกล็ด
L. rubra Blume และ L. guineensis G. Don ซึ่งทั้งสองชนิดมีกลีบเลี้ยงและ คล้ายจานฐานดอก ส่วนมากมีต่อมน�้าต้อยเรียงเป็นวง มีก้านชูเกสรร่วม เกสรเพศผู้
กลีบดอกสีแดง 5-8 อัน อับเรณูติดด้านหลัง ไหวได้ รังไข่มีช่องเดียว มี 3-5 คาร์เพล พลาเซนตา
ตามแนวตะเข็บ ก้านเกสรเพศเมีย 3-4 อัน ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลคล้ายผลสดมี
กะตังใบเตี้ย หลายเมล็ด ผิวเป็นร่างแหหรือรูพรุน มีเยื่อหุ้มสด
Leea thorelii Gagnep. สกุล Passiflora มีประมาณ 400 ชนิด ส่วนมากพบในอเมริกาเขตร้อน ในไทย
ไม้ล้มลุก ทอดนอนหรือตั้งตรง สูงได้ถึง 1 ม. มีหัวใต้ดิน มีขนกระจายตามแผ่นใบ มีพืชพื้นเมือง 3 ชนิด หลายชนิดที่เป็นไม้ประดับ และมี 2 ชนิดที่เป็นไม้ผล คือ
ก้านใบ และช่อดอก หูใบติดบนก้านใบเป็นปีกแคบ ๆ ยาว 1-3 ซม. ใบประกอบมี เสาวรส P. edulis Sims และสุคนธรส P. quadrangularis L. ชื่อสกุลเป็นภาษาละติน
3 ใบย่อยหรือมีใบประกอบย่อย 1-3 ใบ แกนกลางยาวได้ถึง 10 ซม. ก้านใบยาว หมายถึงดอกไม้ที่เป็นสัญลักษณ์ความหลงใหล และการตรึงกางเขนของพระเยซู
3-10 ซม. ใบย่อยมีหลายรูปแบบ ยาวได้ถึง 12 ซม. ขอบจักฟันเลื่อย โคนเบี้ยว
ก้านใบย่อยยาวได้ถึง 8 มม. มีปีกแคบ ๆ ช่อดอกแบบช่อกระจุก แผ่กว้าง ก้านช่อยาว กะทกรก
1-5 ซม. กลีบเลี้ยงยาว 1-1.2 มม. ปลายจักตื้น ๆ กลีบดอกยาว 2-3 มม. แฉกลึก Passiflora foetida L.
ประมาณกึ่งหนึ่ง หลอดเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันยาวเท่า ๆ ก้านเกสรเพศเมีย ยาว
ไม้เถาล้มลุก มีขนต่อมยาวตามหูใบ ก้านใบ แผ่นใบ และใบประดับ หูใบจัก
1-2 มม. ผลจักเป็นพู เส้นผ่านศูนย์กลาง 6-8 มม. สุกสีม่วงด�า ชายครุยลึก ใบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 3-13 ซม. โคนแฉกลึก มีต่อมน�้าต้อย
พบเฉพาะในภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และ ใกล้ขอบใบ ก้านใบยาว 2-6 ซม. ช่อดอกลดรูปคล้ายออกเดี่ยว ๆ ตรงข้ามมีมือจับ
ภาคตะวันออก ขึ้นตามป่าเต็งรัง และป่าเบญจพรรณ ความสูง 100-400 เมตร ใบประดับและใบประดับย่อยจักลึก เชื่อมติดกัน ติดทน หุ้มผล ดอกสีขาวหรือ
อมม่วง กลีบเลี้ยงและกลีบดอกคล้ายกัน รูปรี ยาว 1.5-2 ซม. ด้านหลังกลีบเลี้ยง
เอกสารอ้างอิง
Chen, Z. and J. Wen. (2007). Leeaceae. In Flora of China Vol. 12: 169-170. มีสันเป็นเขาสีเขียว กะบังเรียง 3-5 วง วงนอกยาวประมาณ 1 ซม. วงในยาว 1-3 มม.
van Welzen, P.C. (2010). Leeaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(2): 209-230. ขอบในบาง จานฐานดอกสูง 1-2 มม. ก้านชูเกสรร่วมยาว 5-7 มม. อับเรณูยาว
ประมาณ 4 มม. รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมียยาว 4-6 มม. ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง
1.5-3 ซม.
มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกาใต้ และหมู่เกาะในทะเลแคริบเบียน เป็นวัชพืชทั่วไป
ความสูงถึงประมาณ 1200 เมตร ผลสุกและยอดอ่อนกินได้ ต้นมีพิษต่อสัตว์เลี้ยง

กะทกรกสยาม
Passiflora siamica Craib
กะตังใบ: กลีบเลี้ยงและกลีบดอกสีเขียว ผลกลมหรือจักเป็นพูเล็กน้อย (ภาพ: ขุนพระวอ ตาก - RP)
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 8 ม. ล�าต้นเป็นเหลี่ยม มีขนสีน�้าตาลหนาแน่นตามกิ่ง
แผ่นใบด้านล่าง และช่อดอก ใบรูปรีถึงรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยาว 5-23 ซม. โคนรูปลิ่ม
หรือเว้าตื้น ก้านใบยาว 1-4 ซม. มักมีต่อม 2 ต่อม ก้านช่อสั้นหรือไร้ก้าน ก้านดอก
ยาว 0.3-1.5 ซม. ดอกสีขาวครีมอมชมพู กลีบเลี้ยงและกลีบดอกคล้ายกัน รูปรี ยาว
1-1.5 ซม. กะบังเรียง 2 วง วงนอกยาว 0.7-1 ซม. วงในยาว 2-5 มม. ขอบในบาง
พับจีบ สูง 2-3 มม. ก้านชูเกสรร่วมยาว 3-5 มม. อับเรณูยาวประมาณ 4 มม.
รังไข่มีขน ก้านเกสรเพศเมียยาว 5-7 มม. มี 1-2 ผล ในแต่ละช่อ เส้นผ่านศูนย์กลาง
1.5-2 ซม. มีขนประปราย สุกสีน�้าเงินอมด�า
พบที่อินเดีย พม่า จีนตอนใต้ ลาว และเวียดนาม ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทาง
ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง
และป่าดิบเขา ความสูง 400-1500 เมตร

เอกสารอ้างอิง
de Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2010). Passifloraceae. In Flora of
กะตังใบเตี้ย: ไม้ล้มลุกทอดนอน มีหัวใต้ดิน ใบประกอบมีใบประกอบย่อย 1-3 ใบ กลีบเลี้ยงขนาดเล็ก ผลจักเป็นพู Thailand Vol. 10(2): 251-257.
(ภาพ: บุรีรัมย์ - RP) Wang, Y., S.E. Krosnick and P.M. Jørgensen. (2007). Passifloraceae (Passiflora).
In Flora of China Vol. 13: 141-147.

กะตังใบแดง: L. rubra ใบย่อยขนาดเล็ก ช่อดอก กลีบเลี้ยงและกลีบดอกสีแดง กลีบเลี้ยงเกลี้ยง ผลจักเป็นพูตื้น ๆ
(ภาพ: ตรัง - RP) กะทกรก: มีขนต่อมยาวทั่วไป หูใบจักชายครุย กะบังเรียงเป็นวง ใบประดับจักลึก หุ้มผล (ภาพ: กรุงเทพฯ - RP)

41

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 41 3/1/16 5:08 PM