Page 63 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กะอวม
สารานุกรมพืชในประเทศไทย
กะเพราตะนาวศรี สกุล Eclipta L. อยู่ภายใต้เผ่า Heliantheae มี 4 ชนิด พบในอเมริกา ในไทย
Teucrium scabrum Suddee & A. J. Paton พบเป็นวัชพืชชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “ekleipo” ไม่มี อาจหมายถึง
แพปพัสลดรูปเป็นเกล็ดเหมือนไม่มี
วงศ์ Lamiaceae
ไม้ล้มลุก สูง 15-60 ซม. มีขนต่อมประปรายทั่วไป ใบบางครั้งเรียงรอบข้อ 3 ใบ เอกสารอ้างอิง
Chen, Y. and D.J. Nicholas Hind. (2011). Asteraceae (tribe Heliantheae). In
รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 2-6 ซม. ก้านใบยาวได้ถึง 1.5 ซม. ช่อดอกยาว 5-30 ซม. Flora of China Vol. 20-21: 869.
ดอกติดเป็นกระจุกละ 2 ดอก เป็นชั้นห่าง ๆ บนแกนช่อ ใบประดับรูปไข่ ยาวประมาณ
1.2 ซม. ก้านดอกยาว 3-5 มม. กลีบเลี้ยงยาว 4-5 มม. เส้นกลีบ 10 เส้น กลีบบน
รูปไข่ กลีบล่าง 4 กลีบ ยาวกว่ากลีบบนเล็กน้อย ดอกสีม่วงอ่อน กลีบรูปปากเปิด
ยาว 0.8-1.2 ซม. กลีบบนขอบขนานกว้าง ปลายจรดกัน กลีบปากล่างกลีบข้าง
รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก กลีบกลางรูปไข่กลับ ยื่นแผ่ออก เกสรเพศผู้ยื่นเลยพ้น
กลีบดอก รังไข่จักเป็นพูตื้น ก้านเกสรเพศเมียยาวเท่า ๆ เกสรเพศผู้ ผลแห้งเมล็ดล่อน
รูปไข่ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 มม. มีต่อมประปราย
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่ตาก และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่
กาญจนบุรี ขึ้นบนเขาหินปูนที่เปิดโล่ง ความสูง 500-1000 เมตร

สกุล Teucrium L. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Ajugoideae มีประมาณ 250 ชนิด ส่วนใหญ่
พบในแถบเมดิเตอร์เรเนียน ในไทยมี 2 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “teukrion”
อาจมาจาก Teukros ผู้ตั้งเมือง Salamis ในไซปรัส
เอกสารอ้างอิง กะเม็ง: ช่อกระจุกแน่นออกตามซอกใบ 1-2 ช่อ วงใบประดับติดทน แพปพัสลดรูปเป็นเกล็ด (ภาพ: กรุงเทพฯ - RP)
Suddee, S. and A.J. Paton. (2008). Teucrium scabrum (Lamiaceae), a new
species from Thailand. Kew Bulletin 63: 675-678. กะอวม
Acronychia pedunculata (L.) Miq.
วงศ์ Rutaceae
ชื่อพ้อง Jambolifera pedunculata L.
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. ใบประกอบมีใบเดียว เรียงตรงข้าม รูปรี รูปไข่
หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 3.5-25 ซม. แผ่นใบมีต่อมน�้ามัน ก้านใบยาวได้ถึง
5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกหรือแยกแขนง ออกตามซอกใบ ยาวได้ถึง 25 ซม.
ก้านดอกยาว 0.2-1.2 ซม. กลีบเลี้ยง 4 กลีบ รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ดอกสีขาว
เรียงจรดกันในตาดอก มี 4 กลีบ รูปใบหอก ยาว 0.4-1.2 ซม. พับงอกลับ ปลายมี
ติ่งแหลม เกสรเพศผู้ 8 อัน ยาวเท่า ๆ กลีบดอก โคนก้านชูอับเรณูแผ่กว้าง มีขน
จานฐานดอกสีเหลืองอ่อน หนาคล้ายนวม รังไข่มี 4 ช่องเชื่อมติดกัน แต่ละช่อง
มีออวุล 2 เม็ด รังไข่และก้านเกสรเพศเมียส่วนมากมีขน ผลผนังชั้นในแข็ง จักตื้น ๆ
4 พู เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.5-1.5 ซม. เมล็ดรูปรี ยาว 3-7 มม. มีเยื่อหุ้ม
พบที่อินเดีย ศรีลังกา ภูฏาน บังกลาเทศ จีนตอนใต้ ไต้หวัน พม่า ภูมิภาคอินโดจีน
กะเพราตะนาวศรี: ดอกเรียงเป็นกระจุกละ 2 ดอก เป็นชั้นห่าง ๆ บนแกนช่อ มีขนต่อมทั่วไป กลีบบนปลายจรดกัน
กลีบกลางรูปไข่กลับ ยื่นแผ่ออก (ภาพ: ตาก - PK) และมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ นิวกินี ในไทยพบทุกภาค ความสูงถึงประมาณ 2500 เมตร
มีสรรพคุณต้านจุลชีพ ให้น�้ามันหอมระเหย รากแก้โรคปวดตามข้อ
กะเม็ง
Eclipta prostrata (L.) L. สกุล Acronychia J. R. Forst. & G. Forst. มี 48 ชนิด พบในเอเชีย ออสเตรเลีย
และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบเพียงชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “akros”
วงศ์ Asteraceae ยอด และ “onychos” เล็บ ตามลักษณะของกลีบดอก
ชื่อพ้อง Verbesina prostrata L., Eclipta angustata Umemoto & H. Koyama,
E. alba Hassk. เอกสารอ้างอิง
Zhang, D. and T.G. Hartley. (2008). Rutaceae. In Flora of China Vol. 11: 76-77.
ไม้ล้มลุก ทอดนอน สูงได้ถึง 50 ซม. ล�าต้นส่วนมากมีสีน�้าตาลแดง มีขนเอน
ตามกิ่ง แผ่นใบ ก้านช่อดอก และวงใบประดับ ใบเรียงตรงข้าม รูปรีถึงรูปใบหอก
ยาว 1-5.5 ซม. โคนสอบเรียวเป็นก้านใบสั้น ๆ หรือไร้ก้าน ขอบจักฟันเลื่อยตื้น ๆ
เส้นออกใกล้โคนใบข้างละเส้น ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกตามซอกใบ 1-2 ช่อ
ก้านช่อสั้นหรือยาวได้ถึง 4 ซม. ช่อเส้นผ่านศูนย์กลาง 5-7 มม. ขยายในผลได้ถึง
1 ซม. วงใบประดับรูปถ้วย ใบประดับ 8-12 อัน เรียง 2 วง วงนอกรูปไข่ ยาว 4-6 มม.
วงในขนาดเล็กกว่า ติดทน ฐานดอกแบน มีกาบรูปแถบ ยาวประมาณ 3 มม.
ดอกวงนอกมี 20-40 ดอก เรียง 2 วง เป็นดอกเพศเมีย สีขาว กลีบรูปแถบ ยาว
1.5-2.5 มม. ปลายจัก 2 พู ดอกวงในสมบูรณ์เพศ มี 15-30 ดอก หลอดกลีบดอก
ยาวประมาณ 1.5 มม. ปลายจัก 4 แฉก ยอดเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก ผลแห้ง
เมล็ดล่อน มี 3-4 เหลี่ยม รูปขอบขนานปลายตัด ยาว 3-3.5 มม. มีขนและตุ่มกระจาย
แพปพัสคล้ายเกล็ดขนาดเล็ก 2 อัน
มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกาเหนือ อเมริกากลาง และอเมริกาใต้ ขึ้นเป็นวัชพืชทั้ง
ในยุโรป แอฟริกา เอเชีย และออสเตรเลีย ความสูงถึงประมาณ 1000 เมตร ทั้งต้น
มีสรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง กะอวม: ช่อกระจุกแยกแขนง กลีบดอกพับงอกลับ ผลจักตื้น ๆ 4 พู (ภาพซ้ายบน: เขาเขียว ชัยภูมิ - SSi; ภาพขวาบน:
มุกดาหาร - PK; ภาพซ้ายล่าง: ภูหินร่องกล้า พิษณุโลก - PK; ภาพขวาล่าง: เขาพระวิหาร ศรีสะเกษ - RP)

43

59-02-089_001-112 Ency_new5-3 i_Coated.indd 43 3/5/16 4:50 PM